Voor de Russische invasie had Oekraïne al te kampen met een ernstige hiv-epidemie. De cijfers liegen er niet om: volgens UNAIDS is ruim een kwart miljoen mensen geïnfecteerd, waarvan naar schatting 120.000 vrouwen, met de meeste gevallen in de leeftijdscategorie 15-49 (0,41 op de 1000). Vaak weten mensen niet eens dat ze met HIV leven.

Dat geldt ook voor de Oekraïners die het oorlogsgeweld in hun land zijn ontvlucht. Dat zijn er nu al meer dan vijf miljoen, het merendeel vrouwen en kinderen. Naar schatting 8000 van deze vrouwen weten niet dat ze hiv hebben; in totaal hebben 18.000 vluchtelingen behandeling nodig. Dit legt een grote druk op de medische zorgvoorziening in de gastlanden, met name in Polen, dat al meer dan 1,5 miljoen vluchtelingen heeft opgenomen. Daar zal de capaciteit van hiv-klinieken op korte tijd mogelijk moeten worden verdubbeld, verwacht UM-onderzoeker Kai Jonas die met een Poolse en Nederlandse collega de huidige situatie analyseerde.

Unieke situatie

In Afrika is er al ervaring met de verspreiding van hiv door vluchtelingenstromen, maar wat deze situatie in Europa uniek maakt, is de uitbreiding van de risicopopulaties van mannen die seks hebben met mannen (MSM) met heteroseksuele vrouwen. Dat zal een zekere aanpassing vergen, zeker in West-Europa waar de hiv-zorg voornamelijk is gericht op MSM en migranten uit andere geopolitieke regio’s.

Dat betekent een ander manier van communicatie over hiv-preventieprogramma's en een sterke verschuiving van de focus van zorgverleners om de nieuwe doelgroep te begrijpen. De prioriteit van deze vrouwelijke vluchtelingen ligt waarschijnlijk niet bij een hiv-test of behandeling, zeker niet als zij zich niet bewust zijn van hun hiv-status. Daarom moeten zorgverleners in het algemeen en gemeenschapsactivisten die met vluchtelingen werken, actief tests aanbieden en zorgen voor toegang tot de zorgvoorziening.

Het goede nieuws

Toch biedt deze humanitaire crisis ook een kans om hiv rond 2030 voor eens en voor altijd uit te bannen, zo stellen de onderzoekers. Als de gastlanden erin slagen hiv-tests laagdrempelig en zonder stigmatisering aan te bieden aan vluchtelingen, kan een groot deel van degenen die zich niet hebben laten testen en zich niet bewust zijn van hun hiv-status, een diagnose en zorg krijgen.

De last van de hiv-epidemie in Oekraïne wordt nu door meerdere landen gedeeld. Dat geeft ons de kans om de algemene situatie van de epidemie aanzienlijk te verbeteren - ook al brengt dit meer eisen en uitdagingen met zich mee.