Innovatief onderwijs in conflictgebieden

Ook in brandhaarden als Jemen en Zuid-Soedan is er behoefte aan onderwijsvernieuwing. In deze landen is SHE Collaborates een drietal projecten gestart. De coaching gaat op afstand, want Buitenlandse Zaken heeft Code Rood afgegeven. Ondanks alle problemen verlopen de projecten soepel. “Voor de mensen op locatie is de samenwerking essentieel. We zijn hun life-line,” vertelt Geraldine Beaujean, directeur en projectleider van SHE Collaborates, onderdeel van de School for Health Professions Education.

Ons gesprek zal gaan over Jemen en Zuid-Soedan, maar begint met een ander geteisterd gebied. Beaujean is namelijk net terug uit Mozambique waar de cycloon Idai heeft huisgehouden. Ze heeft de verwoeste stad Beira hals over kop moeten verlaten. Met gemengde gevoelens. Want van huis uit is Beaujean arts en haar eerste reflex is hulp bieden. Maar blijven was geen optie. “De risico’s stapelden zich met de dag op en ik wilde de hulpverleners niet in de weg lopen. Bovendien moest er dan ook voor mij voedsel en onderdak geregeld worden en daaraan was nu juist zo’n schrijnend tekort.”
Deze innerlijke tweestrijd tekent Beaujean’s betrokkenheid en pragmatische instelling. Die heb je ook nodig als je projecten leidt in arme landen, vooral als ze gebukt gaan onder gewapende conflicten. “Daarom is Mozambique ook van een totaal andere orde. De verwoesting is niet te overzien en de mensen zijn echt alles kwijt. In Jemen en Zuid-Soedan gaat het leven nog enigszins door, zo goed en zo kwaad als het gaat.” En kan er zelfs aan zaken zoals verbetering van het onderwijs worden gedacht.

Tweetrapsraket

Want zo werkt SHE Collaborates: altijd op basis van een hulpvraag vanuit een instelling voor hoger onderwijs. In Jemen is dat de medische faculteit van Aden University en een verpleegopleiding in de hoofdstad Sana’a. In Zuid-Soedan wordt samengewerkt met Amref International University (AMIU) uit Naïrobi. “Zij kunnen wel Zuid-Soedan in, dus daar hebben we een tweetrapsraket gebouwd: wij trainen ze in Kenia en zij gaan verder met de mensen uit Zuid-Soedan.”

Theo Tamis (text), Getty Images and Geraldine Beaujean (photography)
beuajean

In Jemen is er voor een iets andere constructie gekozen. Daar heeft SHE Collaborates al een aantal masterstudenten opgeleid en die gaan nu, onder begeleiding vanuit Maastricht, hun didactische kennis doorgeven aan een nieuwe lichting. De projecten worden gefinancierd door Nuffic; 75 mille per project. Is dat veel? Nee, zegt Beaujean. “Mijn ervaring is dat een goedlopend project zo ongeveer twee ton per jaar aankan.”  

Geld, veiligheid en cultuurverschillen

Geld is een van de drie grote problemen bij de uitvoering van projecten in conflictgebieden (naast veiligheidsrisico’s en cultuurverschillen). “Er is altijd het gevaar dat er geld verdwijnt en dat gaat ten koste van ons eigen budget. Maar wat ingewikkelder is: hoe krijg ik het geld naar een Jemenitische bank overgemaakt? Vanwege de boycot hebben we Amerikaanse toestemming nodig. We kunnen met de lokale mensen in Jordanië afspreken, want zij kunnen Jemen nog wel in en uit, maar dat kost allemaal geld. Dus ik hoop eigenlijk dat ik met het geld in koffers via Oman over land naar Aden kan komen.” 

Inhoudelijk is het werk in oorlogsgebied vrijwel hetzelfde als elders in de wereld, zegt Beaujean. Dat geldt ook voor de hulpvraag: hoe kunnen we een traditionele opleiding, die gebaseerd is op lezingen, praktijkgericht, interactief en student-gecentreerd maken? Wat het anders maakt is de angst en de conflictsituatie. “Je weet dat de mensen ter plekke gevaar lopen en dat je ze niet kunt beschermen. Een van onze coördinatoren in Jemen werd door Houthi rebellen met een Uzi bedreigd. Ze moest vertellen op welke rekening ons geld stond. Op een gegeven moment is ze verdwenen en ik weet tot op de dag van vandaag niet of ze nog leeft.”
In Jemen werkt SHE Collaborates nu met remote control. De communicatie verloopt via e-mail en Google Hangouts. Er is dus weinig direct toezicht op de uitvoering van het project. “Maar het voordeel is dat deze situatie ons dwingt om de docenten daar zelf het werk te laten doen. Deze docenten zijn door ons opgeleid en op een gegeven moment moet je ze toch loslaten.” 

Geld is een van de drie grote problemen bij de uitvoering van projecten in conflictgebieden (naast veiligheidsrisico’s en cultuurverschillen). “Er is altijd het gevaar dat er geld verdwijnt en dat gaat ten koste van ons eigen budget. Maar wat ingewikkelder is: hoe krijg ik het geld naar een Jemenitische bank overgemaakt? Vanwege de boycot hebben we Amerikaanse toestemming nodig. We kunnen met de lokale mensen in Jordanië afspreken, want zij kunnen Jemen nog wel in en uit, maar dat kost allemaal geld. Dus ik hoop eigenlijk dat ik met het geld in koffers via Oman over land naar Aden kan komen.”  

Inhoudelijk is het werk in oorlogsgebied vrijwel hetzelfde als elders in de wereld, zegt Beaujean. Dat geldt ook voor de hulpvraag: hoe kunnen we een traditionele opleiding, die gebaseerd is op lezingen, praktijkgericht, interactief en student-gecentreerd maken? Wat het anders maakt is de angst en de conflictsituatie. “Je weet dat de mensen ter plekke gevaar lopen en dat je ze niet kunt beschermen. Een van onze coördinatoren in Jemen werd door Houthi rebellen met een Uzi bedreigd. Ze moest vertellen op welke rekening ons geld stond. Op een gegeven moment is ze verdwenen en ik weet tot op de dag van vandaag niet of ze nog leeft.”
In Jemen werkt SHE Collaborates nu met remote control. De communicatie verloopt via e-mail en Google Hangouts. Er is dus weinig direct toezicht op de uitvoering van het project. “Maar het voordeel is dat deze situatie ons dwingt om de docenten daar zelf het werk te laten doen. Deze docenten zijn door ons opgeleid en op een gegeven moment moet je ze toch loslaten.” 

Niqaab

klas jemen

Dat loslaten werkt ook bij de vaak onoverbrugbare cultuurverschillen. In Jemen dragen meisjes vaak een niqaab, je ziet alleen de ogen. Dat kan problemen geven in de verloskunde, waar het contact tussen arts en moeder van groot belang is. “Wij kunnen daar niet zomaar onze Maastrichtse aanpak kopiëren. We brengen ze de principes van ons onderwijssysteem bij, maar we laten de uitvoering aan hen over. Zij kiezen voor een manier die bij hen past.  Wij kunnen meedenken en coachen, maar het niet voor hen invullen. En daar leren wij ook weer van. In het geval van de niqaab, kan er bijvoorbeeld worden gezorgd dat er een vrouwelijke arts-docent bij zit of dat de situatie op een andere wijze veilig wordt gemaakt.”

De omslag naar innovatief onderwijs gaat niet zonder slag of stoot. Beaujean wijst op een afbeelding van een skills lab in Jemen op de fotowand in haar werkkamer. Daar leren studenten bloeddruk meten en een injectie zetten. “Dat deden ze voorheen nooit. Geneeskunde werd gezien als een puur academische opleiding zonder praktijkonderwijs. Tot op de dag van vandaag worden miljoenen artsen alleen theoretisch opgeleid en daarna naar het ziekenhuis gestuurd om het te gaan doen.”

Olievlek

Studenten vinden praktijkgericht en student-gecentreerd onderwijs super, zegt Beaujean, maar bij de docenten ondervindt ze regelmatig weerstand. “Ze denken: ‘Ik ben toch ook een goede dokter geworden, waarom moet het ineens anders?’ Studenten zijn door internet en social media beter op de hoogte van ontwikkelingen elders. Vaak slaat het enthousiasme uiteindelijk ook over op de docenten, dat zijn voor mij waardevolle momenten. Mensen met wie ik in het verleden heb gewerkt, zitten nu vaak op leidinggevende posities: als decaan, directeur onderwijs of ambtenaar op het ministerie. Zo komen zij weer bij ons terug met bijvoorbeeld de vraag een faculteit om te turnen naar student-gecentreerd onderwijs. Dat zijn de mooiste verzoeken.”
Op deze manier verspreidt het innovatieve onderwijs zich als een olievlek. “Ons team zit over de hele wereld, tot in de verre uithoeken. Pas als er fatsoenlijk onderwijs is, kan er echt verbetering komen. En we werken ook nog op het gebied van gezondheid, dus dat is dubbel waardevol. Die passie verlies ik nooit.”

Lees ook

  • Bloedprikken, een infuus aanleggen of in het oor kijken; zelfs ogenschijnlijk eenvoudige medische handelingen kunnen bij kinderen angst, pijn en stress veroorzaken. Volgens kinderarts-intensivist Piet Leroy zijn comfort en vertrouwen net zo belangrijk als de medische behandeling zelf. Hij onderzoekt...

  • De Universiteit Maastricht draagt zorg voor veel markante gebouwen die we allemaal kennen. Bijvoorbeeld de Turnzaal van de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen. Lees meer over de oudste turnzaal van Nederland. 

  • Roberta Haar en Hylke Dijkstra ontvingen beiden een EU Horizon-beurs van 3 miljoen euro voor onderzoek naar multilateralisme. "Ik vroeg Hylke of hij met mij wilde samenwerken. Zijn antwoord was 'nee'," zegt Roberta Haar lachend. "Het was nog maar twee maanden voor de deadline," protesteert Hylke...