Dit artikel verscheen eerder in de Observant
Auteur: Maurice Timmermans | Beeld: Ellen Oosterhof

In coronatijd drong het pas diep tot iedereen door: een vuurwerkverbod zorgt echt voor minder letsel, minder patiënten en minder druk op de gezondheidszorg. Daarop stelden twee Kamerleden een landelijk vuurwerkverbod voor. Het wetsvoorstel ligt klaar voor behandeling in de Tweede Kamer. Of een verbod te handhaven valt, is nog maar de vraag. Maar ook: wat betekent dit voor de grensregio's? 

“Kijk naar wat er vorig jaar in Baarle-Nassau gebeurde", zegt Pim Mertens, wetenschappelijk coördinator van ITEM, het kenniscentrum voor grensoverschrijdende samenwerking, verbonden aan de UM. "Er ontstonden ellenlange files omdat Nederlanders massaal vuurwerk gingen inslaan in het Belgische Baarle-Hertog, net over de grens. De overlast in het Nederlandse dorp was zo groot dat er straten zijn afgesloten en Dixies langs de weg zijn geplaatst om wildplassen te beperken. Het zorgt voor veel spanningen in de regio."

Een nationaal vuurwerkverbod is in de grensregio's nauwelijks te handhaven, zo blijkt ook uit onderzoek van ITEM. "Dat komt door de internationale verschillen in regelgeving. In België mag je het hele jaar door vuurwerk kopen, in Nederland niet. Welke knallers en vuurpijlen wel en niet zijn toegestaan verschilt ook. Daarom moet je in Benelux-verband gezamenlijke afspraken maken. Nederland is dit jaar voorzitter, dus dat komt goed uit, lijkt me."

Motie

ITEM doet sinds 2015 onderzoek naar de effecten van landelijk beleid op de grensregio's, vaak in opdracht van provincies of gemeenten. Denk aan beleid over thuiswerken (waar UM-medewerkers die in België of Duitsland wonen, al jaren mee worstelen), wetgeving over cannabis of btw-verhogingen. "In 2019 bekeken we de gevolgen van een wet (WNRA) die regelde dat universiteitsmedewerkers per januari 2020 geen ambtenaren meer zijn. Voor grenswerkers bleek dat ingrijpende consequenties te hebben, onder meer voor de ziektekostenverzekering en de pensioenvoorziening."

En toen kwam de steen aan het rollen, zegt Martin Unfried, (Duitse) onderzoeker bij ITEM, een van de twaalf medewerkers. "In de Eerste Kamer vroegen leden zich af of een ‘grenstoets’ niet standaard bij elke nieuwe wet moest plaatsvinden. Niet lang daarna werd er een motie in de Tweede Kamer aangenomen om grenseffecten meer gewicht te geven in beleid. Het ministerie van Binnenlandse Zaken nam toen contact met ons op: willen jullie een methode op papier zetten waarmee onze ambtenaren die effecten in kaart kunnen brengen?"

Monster

ITEM heeft toen een handleiding gemaakt en sinds 2021 zijn ministeries verplicht om de grenseffecten te meten van elke nieuwe wet. Daarmee is Nederland het eerste EU-land dat zichzelf zo'n check oplegt. Mertens: "De handleiding bestaat slechts uit een kort lijstje met vragen. Aan de hand daarvan kunnen ambtenaren snel bepalen of een wet gevolgen heeft voor grensregio's en nader onderzoek nodig is. De grenstoets moet ook weer geen administratief monster worden."

Gaan de ambtenaren er serieus mee aan de slag? Mertens: "We hebben afgelopen zomer een workshop gegeven voor verschillende ministeries." En dat is geen overbodige luxe, want uit een evaluatie blijkt dat ambtenaren nauwelijks nader onderzoek naar grenseffecten nodig vinden. "Bij zo goed als elke nieuwe wet luidt de conclusie dat een extra toets niet nodig is. Of ambtenaren hebben er helemaal geen oog voor, of ze vinden het te veel werk. We zijn dat nu aan het uitzoeken."

Wiettoerisme

ITEM - oftewel Institute for Transnational and Euregional cross-border cooperation and Mobility - werkt niet alleen voor de Nederlandse overheid, maar ook voor de Europese Commissie en op dit moment voor de Duitse regering. Unfried: "Duitsland is van plan om cannabis te legaliseren. En de gevolgen daarvan zullen in Nederland en België goed te merken zijn. Maar hoe precies is nog de vraag. Je kunt verwachten dat het aantal Duitsers dat in Nederland zijn wiet haalt, afneemt."

Mertens: "En dat geldt misschien ook voor een deel van de Belgen. Die komen niet meer naar Nederland, maar gaan naar Duitsland. We gaan het plan vanuit de verschillende perspectieven onderzoeken. Want hoe blij zijn de Duitsers straks met het wiettoerisme? Zullen ze dat proberen te voorkomen?"