Op 23 november ontving het team dat binnen onderzoeksinstituut CAPHRI onderzoek doet naar COVID-19 in verpleeghuizen de CAPHRI Societal Impact Team Award vanwege de grote (inter)nationale impact die dit onderzoek heeft gehad op het welbevinden van bewoners van verpleeghuizen. Dankzij de aanbevelingen uit dit onderzoek gingen eind mei 2020 de verpleeghuizen na bijna twee maanden weer open voor bezoek. En als het goed is, gaan ze ook bij een volgende golf niet meer dicht. Dr. Ramona Backhaus, senior onderzoeker bij CAPHRI, vond het een voorrecht hieraan mee te werken.

Gezondheidswetenschapper Ramona Backhaus kwam tijdens haar masteropleiding in aanraking met verpleeghuizen toen zij als bijbaan meewerkte aan het ontwikkelen van een elektronisch spelletje voor mensen met dementie: “Ik vond het meteen een interessant vakgebied. Kort daarna kon ik starten in een promotiefunctie bij CAPHRI op het gebied van werkgerelateerde zaken in verpleeghuizen, dus onderzoek naar welke competenties medewerkers zouden moeten hebben en wat gedaan kan worden om hun werkomstandigheden te verbeteren. Ook na mijn promotie bleef ik onderzoek doen binnen de Academische Werkplaats voor Ouderenzorg. En toen kwam de coronacrisis. Wereldwijd werden de kwetsbaarste mensen meteen in lockdown gedaan. Nederland is het eerste land dat wetenschappelijk onderzoek verrichtte naar de mogelijkheid om bezoekers weer op een veilige manier toe te laten. Het eerste land waarin systematisch is gekeken naar die mogelijkheid.”

Hoogleraar ouderenzorg Jan Hamers werd aan het begin van de coronacrisis benaderd door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport met het verzoek vanuit de Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO) mee te denken over het coronabeleid binnen verpleeghuizen. In eerste instantie ging het om registraties. De taken werden verdeeld binnen de Academische Werkplaatsen Ouderenzorg (AWO’s) en de AWO-Limburg ging, samen met het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen, aan de slag met onderzoek naar het bezoekverbod. Backhaus: “Mede op ons verzoek kwam er een kleinschalige pilot: 26 verpleeghuizen mochten onder strikte voorwaarden weer één bezoeker per week gedurende een uur toelaten. Wij monitorden tijdens de pilot wat er gebeurde en gelukkig steeg het aantal besmettingen ondanks de versoepelde bezoekregeling niet. Wel verbeterde het welzijn van de bewoners aanzienlijk. Op basis van deze resultaten besloot het ministerie eind mei 2020 het bezoekverbod onder strenge voorwaarden op te heffen. Ons team voerde na de heropening diepte-interviews uit in vijf verpleeghuizen en die waren ongelofelijk emotioneel. Gesprekken met bewoners die hun familie enorm hadden gemist en vaak helemaal niet begrepen waarom zij zo lang niet waren gekomen. Familieleden die afschuwelijke maanden achter de rug hadden en bang waren geweest hun partner of ouder niet meer levend te zien. Natuurlijk spraken we ook met de medewerkers die het toch wel spannend vonden. Wat als zij zelf blootgesteld werden aan besmetting en hun eigen familie thuis gevaar liep? Vergeet bovendien niet dat de medewerkers nog steeds onder grote stress werkten. Het handhaven van de maatregelen bovenop de reguliere zorg was loodzwaar. Tegelijkertijd waren zij ontzettend blij voor de bewoners die zielsgelukkig waren met hun bezoek.”

Een van de strenge maatregelen tijdens de heropening van het bezoek was dat bezoekers en bewoners geen fysiek contact mochten hebben. Dat was moeilijk voor beide partijen. Backhaus: “Aan mensen die (psychisch) gezond zijn, kon dat worden uitgelegd. Maar mensen met dementie begrepen er helemaal niets van. Waarom geen knuffel? Waarom zo ver weg? Waarom een masker voor? Wie zijn die mensen? Dat maakte het ook voor de handhavende medewerkers zwaar. We zagen dat de huizen op verschillende manieren omgingen met de regels. In sommige huizen zat de bezoeker met de bewoner een uurtje in het restaurant van het verpleeghuis in het gezelschap van een medewerker. Op die manier kon worden gecontroleerd of ze elkaar niet aanraakten. Maar in andere huizen mocht de bezoeker alleen met de bewoner naar diens kamer, zonder controle.” Je zou je kunnen afvragen waarom je deze kwetsbare groep die mogelijk niet meer heel lang te leven heeft het recht zou ontzeggen hun familie te zien. “Dat is een moeilijke discussie,” zegt Backhaus, “In een verpleeghuis vorm je een groep met anderen. Je moet dan het individuele belang en het groepsbelang afwegen. Je kunt niet zomaar voor iedereen beslissen dat de regels worden opgeheven en iedereen het risico maar moet lopen. In een verpleeghuis wonen ook mensen die ze geen gevaar willen lopen.”

We zijn voorlopig nog niet van COVID-19 af, lijkt het. Wat betekent dat voor dit onderzoek? “Ons traject loopt nog en wij blijven benaderbaar voor het Ministerie van VWS. Andersom kunnen wij hen ook altijd adviseren. Ons team is enorm trots op wat we voor verpleeghuisbewoners bereikt hebben met ons onderzoek, zowel landelijk als internationaal. Ons onderzoek is gepubliceerd in het Amerikaanse JAMDA en internationaal werd daarmee duidelijk dat verpleeghuizen open kunnen blijven. Of de verpleeghuizen inderdaad bij een nieuwe golf niet meer dichtgaan voor bezoek is niet te zeggen. Het is te hopen. Wat mij vooral ook erg raakte, is dat bezoekers na de periode van bezoekverbod schrokken van de conditie van hun familie in het verpleeghuis. Soms was hun gezondheid door de afzondering achteruitgegaan, waren ze geestelijk verslechterd en realiseerden ze zich dat ze twee maanden waardevolle tijd samen hadden moeten missen. Laten we daarom hopen dat er geen lokale bezoekverboden meer komen.”

De ‘CAPHRI Societal Relevance Team Award’ wordt jaarlijks uitgereikt tijdens de CAPHRI Research Dag. In aanmerking voor de Award komen CAPHRI teams wier wetenschappelijk werk in het afgelopen jaar een verandering heeft teweeggebracht buiten de academische gemeenschap. De Award is bedoeld voor teams, geen individuele personen, om het belang van teamwetenschap en samenwerking met interdisciplinaire teams te benadrukken. Ieder van de zes onderzoekslijnen binnen CAPHRI nomineert een team. Dit jaar werd de Award uitgereikt door jurylid dr. Cristian Ghergu, Projectleider Maastricht Platform for Community Engaged Research (MPCER)
 

Tekst: Margot Krijnen
Foto: Marcel van Hoorn