Word wakker, immuunsysteem!!
Hij weet zeker dat ze iets op het spoor zijn. Ze zagen het eerst in muizen, daarna bij een klein groepje patiënten met vergevorderde kanker en nu staan ze op het punt een grotere patiëntengroep de nieuwe, experimentele behandeling te geven. Want er moet iets zijn. Iets waardoor 75% van de muizen tumorvrij bleef tot 150 dagen na de behandeling. Iets waardoor twee van de zes patiënten met vergevorderde kanker al twee jaar niet zieker worden. Dr. Ludwig Dubois en zijn collega’s onderzoeken de combinatie bestraling en immuuntherapie tegen kanker. “Kanker kan groeien in mens of dier, doordat het immuunsysteem de celmutaties niet meer herkent. We geven het immuunsysteem feitelijk een goede wake-up call: ga eens doen waarvoor je bedoeld bent.”
De behandeling als auto
Immuuntherapie bestaat in vele vormen. Ludwig Dubois en zijn collega’s gebruiken een specifiek molecuul (voor de kennis: een immunecytokine gebaseerd op Interleukine-2). Dit molecuul geeft het immuunsysteem een flinke boost, nadat het via het bloed van de patiënt rechtstreeks naar de tumor gebracht is. In combinatie met een enkelvoudige dosis bestraling, lijkt deze therapie heel effectief. Zeker in combinatie met nog een molecuul, dat de onderdrukking van het immuunsysteem opheft; de immuun checkpoint inhibitoren. Dubois: “We vergelijken het met een auto op een neerwaartse helling. Bestraling is de GPS, de immuuntherapie is het gaspedaal dat ingedrukt wordt en de immuun checkpoint inhibitoren halen de voet van het rempedaal af.”
Verrassend goede resultaten
Tot hun eigen verrassing waren de eerste resultaten in muizen (zelfs zonder de inhibitoren) spectaculair. “Muizen met een tumor genazen in 75% van de gevallen volledig en ze waren ook 150 dagen later nog kankervrij. Toen ze daarna opnieuw tumorcellen kregen ingespoten, herkende het immuunsysteem in het gros van de gevallen de kanker en ruimde het spontaan op. Je traint dus eigenlijk het organisme om dezelfde kanker in de toekomst ook op te ruimen.” En hoe zit het dan met uitzaaiingen, die soms nog niet eens opgespoord zijn? “Twintig procent van de uitzaaiingen verdween ook langdurig in ons muismodel, zonder dat ze bestraald waren.”
Wat is dat, een muismodel?
Een muismodel betekent in gewone mensentaal: een muis die speciaal gekweekt is voor proefdieronderzoek, met bepaalde genetische eigenschappen en een gevoeligheid voor een bepaald type ziekte (tumor in dit geval). Ook de gevoeligheid voor deze specifieke immuuntherapie is aangelegd in deze muizen. “De Interleukine-2 variant dat wij gebruiken werkt alleen op muizen en mensen.” De reden dat Dubois niet zonder proefdieren onderzoek kan doen, is het feit dat een immuunsysteem nog niet volledig na te bootsen is in het laboratorium.
Ook Maastricht zoekt naar alternatieven
Daar wordt wel heel hard aan gewerkt, ook in Maastricht. “Van alle muizen die gebruiken voor onderzoek, vriezen we onder andere de milt en lymfeknopen in, wat feitelijk het immuunsysteem is. Die cellen proberen we in vitro, dus in een kweekschaaltje, op te kweken. Waarna we er kankercellen bij kunnen doen, met eventueel een ander geneesmiddel en dan de reactie kunnen meten. In de toekomst denken we zo ook te kunnen gaan screenen of een patiënt goed reageert op een bepaalde therapie of resistent is, wat voor veel chemotherapieën het geval blijkt.”
De noodzaak en de ethiek staan voorop
Vervanging is dus nog een ver toekomstbeeld voor dit type onderzoek, maar vermindering en verfijning is al langer dagelijkse praktijk. “In de zeventien jaar dat ik dit werk doe, heb ik altijd heel strikt elke proef overwogen: zijn er echt proefdieren nodig en wat is het minimale aantal dat we nodig hebben? Elke proef wordt ethisch gekeurd en ik zou het niet anders willen. Het moet noodzakelijk zijn. Je moet echt met goede argumenten komen en een ijzersterke onderbouwing, ook waarom een alternatief nog niet bruikbaar voor je is. Dat traject is veel bewerkelijker geworden de afgelopen 17 jaar en ik neem de bureaucratie eromheen graag voor lief. Als die onderbouwing er is en patiënten kunnen er mogelijk mee geholpen worden in de toekomst, vind ik het acceptabel. Ook als het om grotere dieren gaat, als geiten of honden. De dag dat de wetenschap een immuunsysteem kan maken zonder proefdieren, teken ik onmiddellijk in. Maar zo ver is het nog niet.”
De eerstvolgende studie
Eerst moet de Medisch Ethische Toetsings Commissie (METC) het onderzoek onder honderd patiënten met niet-kleincellige longkanker en maximaal vijf uitzaaiingen goedkeuren, waarna deze in verschillende Europese instituten kan worden uitgevoerd. Hun primaire tumor zal worden bestraald in combinatie met de twee therapieën die het gaspedaal van het immuunsysteem indrukken en de rem loslaten. En dan maar hopen dat de auto als een zonnetje naar z’n bestemming rijdt.
Dr. Ludwig Dubois werkt samen met prof. dr. Philippe Lambin en hun team is gelieerd aan de UM-onderzoekschool GROW, waar het kankeronderzoek is ondergebracht. Voor de studie in honderd patiënten, verspreid over verschillende Europese onderzoeksinstituten (de fase 2 studie) kregen ze 6,5 miljoen euro subsidie van de Europese Commissie.
“Deze wetenschappelijke studie was onze redding”
Toen Carla Reintjens uit Eijsden werd gevraagd deel te nemen aan een wetenschappelijk onderzoek naar immuuntherapie was het voor haar man meteen duidelijk: “Dat was onze redding! Ik vond het een goed verhaal, want ik las op internet alleen maar positieve dingen over immuuntherapie.” En hoewel Carla er best tegenop zag, zei ze uiteindelijk ‘ja’. Twee-en-half jaar later is ze nog altijd kankervrij.
Lees het verhaal van Carla Reintjens.
----------------------------------------------
Meer interviews met onderzoekers op dierproefkundig terrein