Het plastische brein als nieuw moreel kompas
Wie wel eens een boekhandel binnenloopt, kan er niet omheen. De schappen puilen uit van populairwetenschappelijke boeken over ons brein. Ze bieden een schat aan bruikbare kennis, van inzichten in het puberbrein tot tips om het verouderende brein gezond te houden. Onze hersenen blijken niet alleen een spannend onderzoeksterrein, maar lijken ook meer en meer van invloed op hoe wij vinden dat we zouden moeten leven. Ties van de Werff (FASoS) wijdde er zijn promotieonderzoek aan.
Ties van de Werff (37) studeerde gezondheidswetenschappen, cultuurwetenschappen, én wetenschap- en techniekstudies aan de Universiteit Maastricht.Hij is actief op het grensvlak van wetenschap en cultuur, en stond met Dorien van den Hurk, zijn partner, aan de basis van Tante Netty, een Eindhovens collectief van kunstenaars en ontwerpers dat met bewoners werkt aan de ontwikkeling van hun wijken.
In aansluiting op zijn promotie gaat Van de Werff nu experimenteel onderzoek doen naar engagement en publieksparticipatie bij klassieke concerten, in samenwerking met Philharmonie Zuidnederland.
Goed werken
Werk is een volgende levensfase waarin het plastische brein een grote rol speelt. In de huidige samenleving is werk namelijk een scharnierpunt in het leven van veel volwassenen; het biedt inkomen, geeft structuur aan de dag, zorgt voor sociale status en is een dankbaar gespreksonderwerp op borrels en partijen. Hier komen we de oude Grieken dan ook niet tegen, want die waren absoluut geen fan van het concept werk. Zelfdiscipline was een deugd van levensbelang voor veel Griekse filosofen, maar werk niet; dat was voor slaven. “Op dit punt grijpen zelfhulpboeken van neurowetenschappers terug op het boeddhisme”, weet Van de Werff. “Veel mensen ervaren stress op het werk. Mindfulness is tegenwoordig het toverwoord om daarmee om te gaan.” Met hulp van de neurowetenschappen is meditatie eerst ontdaan van zijn boeddhistische wortels. Vervolgens prijzen breincoaches mindfulness aan als hersentraining, een remedie tegen stress en een bron van creativiteit. En dat niet alleen: een mindful brein plaveit ook nog eens de weg naar een sociale werkcultuur en een betere balans tussen werk en privé. “Goed beschouwd is dit een vrij neo-liberaal sausje”, aldus Van de Werff. “Voor stress op het werk is voor ieder individu een heel geschikte oplossing. En die ligt dan kennelijk in hersentraining. Dan bekijk je het probleem van stress op het werk wel heel individualistisch, passend bij een denkwijze waarin werkende mensen vooral productiefactoren zijn. Ik zie aanpassing van werkdruk als mogelijke oplossing voor het probleem in ieder geval niet echt terug in de mindful aanpak.”
Goed oud worden
Ook op het vlak van de ouderdom roeren neurowetenschappers de trom. Van hersengymnastiek via de lopende band bij Omroep Max tot op hoge leeftijd trainen voor de marathon, alles wordt in het werk gesteld om het brein gezond te houden, via leefstijlaanpassingen neurodegeneratieve ziekten te helpen voorkomen en je eeuwig jong te blijven voelen. “Dat hoopgevende stuk is echter maar één kant van het verhaal van ouderdom”, aldus Van de Werff. “Ziekte, lijden, omgang met het lot en uiteindelijk de dood zijn onderdelen van het ouder worden die je weinig terug ziet in de zelfhulpboeken van neurowetenschappers.” Is de kennis van het plastische brein daarmee een moderne panacee? Zo erg is het nu ook weer niet, vindt Van de Werff. "Populaire boeken over het plastische brein gaan gewoon over hoe we moeten oefenen om goed te leven. Dat is eigenlijk deugdethiek, en die is waardevol. De Grieken grepen daarvoor terug op de filosofie, wij vallen nu terug op het plastische brein. De kennis van het brein wordt op deze manier waardevol gemaakt voor wat we eigenlijk al weten. En daar zouden neurowetenschappers zich iets meer rekenschap van mogen geven. Breinfeiten spreken niet voor zich. Uiteindelijk gaat ook het valoriseren van kennis, waarde toekennen, gewoon over ethiek."
By: Mark van der Linde (tekst), Leo Caillard (pfotografie)