Seksuele veiligheid - informatie

Het meemaken van een seksueel grensoverschrijdende ervaring is een heftige en vaak schokkende ervaring. Zo’n bedreigende situatie zorgt voor sterke lichamelijke reacties. Het kan voelen voor mensen alsof deze reacties hen haast ‘overnamen’. Achteraf kan dat lastig zijn. Misschien ben je boos op jezelf omdat je anders had willen reageren of denk je dat het niet gebeurd was als je iets anders had gedaan.

Daarnaast kan zo’n gebeurtenis ook op andere manieren zijn weerslag op je hebben. Je kunt klachten krijgen die je mogelijk niet direct linkt aan de gebeurtenis, zoals hoofdpijn of stotteren.

Een nare ervaring kan dus een scala aan verschillende sensaties teweegbrengen. Het kan helpen om er meer over te weten, zodat je kunt begrijpen wat deze reacties zijn en waar ze vandaan komen.
 

Tijdens de gebeurtenis: fight, flight, freeze and fawn

Wanneer je je bedreigd voelt, reageert je lichaam op de angst met één van de stressreacties (‘fight’, ‘flight’, ‘freeze’ of ‘fawn’). ‘Fight’ wil zeggen dat je lichaam aanstuurt om in actie te komen, bijvoorbeeld door te vechten. De ‘flight’ reactie beschrijft dat je de impuls krijgt om te vluchten. Bij de ‘freeze’-reactie bevriest je lichaam. Je bent dan niet goed meer in staat om iets te doen of te zeggen. Dit komt bij 70% van de slachtoffers van seksueel misbruik voor. ‘Fawn’ is een overlevingsstrategie waardoor een slachtoffer wil gaan ‘pleasen’. ‘Fawn’ komt pas voor wanneer een van de andere drie reacties niet heeft gewerkt.
 

Na de gebeurtenis

Hoe iemand reageert na het meemaken van zo’n gebeurtenis kan heel uiteenlopend zijn. Sommigen reageren direct, anderen veel later of op een manier die niet meteen wordt geassocieerd met het meemaken van zo’n situatie. Zo kan iemand bijvoorbeeld:

●    Onaangedaan lijken
●    In shock zijn
●    Onbedaarlijk huilen
●    Zich woedend of gefrustreerd voelen
●    Zich schamen of zelfverwijtend zijn
●    Erg vaak en/of uitvoering willen douchen
●    Doen alsof het allemaal niet erg is

Naast de korte termijn reacties, kan deze ervaring op langere termijn ook effect hebben. Wanneer deze effecten aanhouden en als vervelend worden ervaren, spreken we van ‘klachten’. Of er klachten zijn en wat voor klachten er zijn verschilt per persoon.  

Emotionele klachten

Als je heftige emoties hebt na een seksueel grensoverschrijdende ervaring, ben je niet alleen. Sterke terugkerende of aanhoudende gevoelens komen regelmatig voor. 
 

• Schuldgevoelens
  Schuldgevoelens zijn veel voorkomend. Sommigen hebben het gevoel verantwoordelijk te zijn geweest voor de seksuele daad zelf (seksuele schuld). Dat kan te maken hebben met de houding en manipulatie vanuit de dader. Anderen voelen zich schuldig omdat ze het gevoel hebben de dader ‘te verraden’ (reactionele schuld). Sommigen denken weer dat mogelijke ‘randschade’ aan hen toe te rekenen is. Ze voelen zich dan schuldig als het ‘uitkomen’ ervan gevolgen heeft op mensen om hen heen (restschuld). Zeker als er meerdere schuldgevoelens tegelijk zijn, kan dit erg verwarrend aanvoelen.
   
• Schaamte 
  Net zoals schuld, kan ook schaamte verschillende gedaantes aannemen. Bijvoorbeeld: je voelt je ‘vies’ en gedegradeerd en denkt dat mensen het aan je kunnen aflezen dat dit is gebeurd; je denkt dat je had moeten weten dat je (X) niet had moeten doen of de dader niet kon vertrouwen; je denkt dat mensen je (gaan) zien als ‘sletterig’ en dat het komt door hoe jij je seksueel opstelt. Schaamte kan er voor zorgen dat je dingen liever niet deelt, omdat je denkt dat je ‘wordt verstoten door de groep’. Dat maakt dat je door en met schaamte erg in de knoop kunt raken.
   
• Somberheid
  Wanneer iemand jou en jouw grenzen niet respecteert, kan dat impact hebben op je zelfbeeld en eigenwaarde. Je kunt je dan voelen alsof jouw grenzen dus ‘niet waardig zijn’ om te respecteren. Ook kan het zijn dat jouw kijk op de wereld donkerder is geworden. Of je hebt het gevoel dat jouw zorgeloosheid – zowel op gebied van seks, je lichaam als in het algemeen – (deels) is weggenomen. Al deze voorbeelden kunnen je een negatief gevoel geven over jezelf en de dingen om je heen, en je dus somber maken.

Mentale klachten

Mentale klachten zijn veranderde geestelijke patronen die worden ervaren als hinderlijk of zorgen voor een verminderd functioneren. Vaak gaat dit over aanhoudende gevoelens of gedachtepatronen. Ook kan dit zorgen voor veranderd gedrag. Zo kunnen mensen:

●    Zich gaan isoleren
●    Verdovende middelen gaan gebruiken
●    Niet meer naar publieke ruimtes willen gaan

Andere mentale klachten die voorkomen na seksueel grensoverschrijdende situaties zijn bijvoorbeeld:

●    Concentratieverlies
●    Cognitieve klachten
●    Herbelevingen
●    Slaapstoornissen
●    Depressiviteit
 

Lichamelijke klachten

Als je denkt lichamelijk letsel of een SOA te hebben opgelopen of mogelijk zwanger bent, raadpleeg dan altijd een medisch professional. Er kan na gebruik van geweld ook kans zijn op intern letsel, zoals interne bloedingen. Als je vermoed dat dit het geval kan zijn, neem dan contact op met de GGD. Voor contact en info over de GGD, bekijk onze Quick Help pagina.

Niet alleen klachten door fysiek letsel kunnen voorkomen. Wanneer je lichaam in ‘overlevingsstand’ is geweest tijdens een bedreigende situatie, kan de impact hiervan ook lichamelijke klachten teweegbrengen. Je kunt bijvoorbeeld erg vermoeid zijn, hoofd- of buikpijn hebben of gaan stotteren.

Er is niet één juiste manier om om te gaan met een nare seksuele ervaring. In elke situatie geldt, wat jij wilt doen bepaal je zelf.

Als je klachten ondervindt en dit graag met iemand wilt bespreken, doe dat dan op een manier waarbij jij je veilig, gehoord en vertrouwd voelt. Volg hierin altijd je gevoel. Dit kan bijvoorbeeld zijn met een naaste, iemand van je opleiding of een professional. 
 

Praten met een naaste

Soms kan het fijn zijn om je ervaring te delen met iemand uit je omgeving bij wie je je vertrouwd voelt. Praten met iemand kan ervoor zorgen dat je je minder alleen voelt. Ook kan het rust geven dat je iemand kunt bellen wanneer je je niet goed voelt.

Tegelijkertijd, als je niet met iemand wilt praten, hoeft dat niet. Je bent aan niemand verplicht een vervelende ervaring te delen.

Als je je verhaal wel aan iemand wilt toevertrouwen, kan het fijn zijn om de situatie mentaal voor te bereiden. Zo kun je nadenken over wat je wel en niet wilt vertellen. Weet dat je altijd zoveel mag vertellen als je wilt.

Ook kun je nadenken over je verwachtingen van de reactie. Het kan soms zo zijn dat iemand niet goed weet hoe te reageren. Hoewel je altijd op de best mogelijke reactie hoopt, kan het fijn zijn om dit in te calculeren zodat het minder ‘uit het niets’ komt. 
 

Bespreken met iemand van de universiteit of zoeken van professionele hulp

Het zoeken van professionele hulp kan een spannende stap zijn. Het kan zijn dat het niet ‘in een keer raak’ is. Soms proberen mensen een aantal mogelijkheden voordat ze hebben gevonden wat bij hen past.

Weet dat je er niet alleen voor staat. Bij de universiteit zijn er verschillende mogelijkheden voor ondersteuning. Als je hulp zoekt buiten de universiteit, denken we graag met je mee. Op de supportpagina kun je een overzicht vinden van verschillende mogelijkheden, zowel binnen als buiten de universiteit. 
 

Aangifte doen of niet?

Wanneer je slachtoffer bent geweest van een seksueel misdrijf kan het zijn dat je overweegt juridische stappen te nemen, maar nog twijfels hebt. In zo’n geval, maar eigenlijk ook als je wel zeker bent van je zaak, raden wij aan om contact op te nemen met de politie Limburg, team zeden (0900-8844). Hier kun je vrijblijvend informatie inwinnen over het wel of niet doen van een melding, het hebben van een informatief gesprek of het doen van een aangifte.

Ben je op zoek naar hulpverlening - medisch, psychisch of bij het doen van aangifte - neem dan contact op met het Centrum Seksueel Geweld (CSG). De hulpverleners daar kunnen je namelijk informeren over wat er allemaal komt kijken bij een eventueel medisch onderzoek (voor letsel en/of sporen van het misdrijf). Ook krijg je de mogelijkheden voor verdere hulpverlening aangereikt.

Het is van belang om zo snel mogelijk na het voorval te schakelen. Dit kan dan wel met de politie zijn (als je wilt dat de politie betrokken raakt), dan wel met het Centrum Seksueel Geweld. Dat wordt aangeraden in verband met het veiligstellen van sporen (binnen 7 dagen) en behandeling tegen HIV (binnen 72 uur).

Wat ook goed is om mee te wegen, is dat een aangifte niet zomaar kan worden ingetrokken. Ook kan het zo zijn dat de Officier van Justitie autonoom besluit na een informatief gesprek de verdachte te vervolgen. De Officier van Justitie maakt namelijk een risico-inschatting in het kader van het algemeen belang. Je bent niet verplicht aangifte te doen. Doe dus aangifte wanneer jij hier zelf helemaal achter staat.

Naar de politie (hoe werkt dat?)

Wanneer je de politie voor het eerst contacteert, doe je nog niet direct aangifte. Voorafgaand aan een aangifte maak je altijd eerst een melding. Een melding betekent dat je ‘de politie op de hoogte wilt stellen’. Aan de telefoon laat je dus weten dat je een melding wilt gaan maken.

Wanneer je dat hebt gedaan, word je in contact gebracht met de zedenrecherche. Die beoordeelt aan de hand van jullie telefoongesprek of een zaak – en dus aangifte – mogelijk zou kunnen zijn. Als ze denken dat dit een mogelijkheid zou kunnen zijn, kom je op afspraak bij het bureau voor een informatief gesprek. Er wordt dan onder andere besproken wat de mogelijkheden zouden kunnen zijn. 

In sommige gevallen kan het onzeker zijn of een aangifte mogelijk is. Dan moet er eerst intern worden overlegd. Wanneer een aangifte mogelijk is, krijg je 1 à 2 weken bedenktijd om te beslissen. Wanneer een aangifte niet mogelijk is, kan er meestal een melding worden gemaakt. Een melding kan de politie in de toekomst helpen om te handelen, bijvoorbeeld wanneer er meerdere meldingen of aangiftes tegen een persoon komen.

Wil je nou steun of hulp bij de aangifte, dan kun je ook terecht bij Slachtofferhulp Nederland. Zij kunnen bijvoorbeeld adviseren over een slachtofferadvocaat of gaan in sommige gevallen mee naar de politie om aangifte te doen, als jij dat fijn vindt. 

Wil je direct contact met de politie? Bel dan 0900-8844. Contact is mogelijk in meerdere talen. Ook heeft de politie een tolkentelefoon beschikbaar.

Niet elke vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag is strafbaar gesteld voor de wet. Vormen die wel strafbaar zijn gesteld voor de wet, worden seksuele misdrijven genoemd. Of iets wel of geen seksueel misdrijf is, wordt bepaald aan de hand van het strafrecht. Er zijn meerdere artikelen in het wettelijk strafrecht die met seksuele misdrijven te maken hebben. Seksueel misdrijven kunnen onder andere zijn:

●  Verkrachting (artikel 242)
●  Kinderporno (artikel 240 B)
●  Potloodventen (artikel 239)
●  Aanranding (artikel 246)
●  Sextortion / seksuele chantage (artikel 318)

Medio 2024 zal er een nieuwe wet (Wet Seksuele Misdrijven) in werking treden. Zodoende zal er een uitbreiding van de artikelen komen. Zo wordt er bijvoorbeeld in opgenomen dat bij seks er door beide partners specifieke toestemming moet zijn (uitgesproken).

Het grijze gebied

In elk strafproces moet er strafrechtelijk bewijs zijn om aangifte te kunnen doen. Helaas zijn er veel voorvallen die mogelijk wel onder zedendelicten zouden kunnen vallen, maar te veel in ‘grijs gebied’ liggen. Er is dan te weinig of geen bewijs om aan te tonen dat er zich een strafbaar feit heeft voorgedaan. 

Voor veel slachtoffers is dat erg frustrerend. Het kan het gevoel geven alsof hun ervaring eigenlijk ‘niets’ is. Ook als een zaak wordt geseponeerd, betekent dat niet dat de gebeurtenis niet heftig is.

Modernisering van de zedenwet

Vanaf 2024 wordt de huidige wetgeving rondom seksuele misdrijven gemoderniseerd. In het strafrecht van vòòr 2024 zijn verschillende delicten gedefinieerd als ‘uitgevoerd onder dwang’, zoals bijvoorbeeld verkrachting. In de praktijk bleek ‘dwang’ een te hoge lat. Daarom wordt deze formulering bij de nieuwe veranderd naar ‘seks tegen wil’. Hier komt onder andere het artikel ‘schuldverkrachting’ in te staan. Daarin wordt geformuleerd dat er bij seks specifieke toestemming moet zijn (uitgesproken) door beide partners.

Daarbij zullen we per ingang van de nieuwe wet niet meer spreken van de zedenwet, maar van Wet Seksuele Misdrijven. In het verlengde daarvan, zal ook formeel niet meer de term ‘zedendelict’ worden gebruikt, maar ‘seksueel misdrijf’.

Lees ook uitgebreidere informatie op de website van Fonds Slachtofferhulp. Voor meer specifieke informatie over de nieuwe wet en welke misdrijven worden toegevoegd, kijk ook op de website van de Tweede Kamer.

Voor iedereen geldt dat er dingen zijn die je wel wilt en dingen die je niet wilt. Misschien vind je het best grappig om een kussengevecht te doen met je kleine broertje, maar heb je liever niet dat hij hard tegen je gekneusde knie mept. Daar ligt dus een grens. 

Dit is een voorbeeld van een fysieke grens, maar een grens kan ook emotioneel zijn. Via het communiceren van onze grenzen laten we zien hoe we behandeld willen worden. Hoe kwetsbaarder en in potentie bedreigender de situatie, hoe gevoeliger grenzen kunnen liggen. Het is daarom belangrijk om bij seks en intimiteit actief te letten op grenzen, om vervelende gevolgen te voorkomen. Dat kan via het vragen en krijgen van toestemming.

Bij toestemming is niet alleen het krijgen van een ‘ja’ of ‘nee’ belangrijk. Ook de manier waarop dat gebeurt telt mee. Je spreekt pas van wenselijk seksueel gedrag wanneer er ongoing enthusiastic mutual consent is.
 

Wat is ongoing enthusiastic mutual consent?

Toestemming, dat is toch helder? De ene vraagt toestemming, de ander zegt ‘ja’ of ‘nee’. Is daar echt zo’n lange term voor nodig?

Toestemming geven lijkt misschien een heldere zaak. Héél af en toe kan het dat ook zijn. Stel, ik vraag aan jou ‘mag ik het laatste hapje van jouw koekje?’, dan is het vrij duidelijk wat er gaat gebeuren als jij ‘ja’ zegt. Ik eet het laatste stukje op, het koekje is op en komt ook niet meer terug. 

Echter, wanneer ik aan het begin van een vijfgangen diner vraag of ik straks van jouw eten mag proeven en jij zegt ‘ja’, wordt het complexer. Mag ik dan alleen proeven van de eerste gang of van elke? Is proeven een mini hap of mag ik ook een grote hap nemen? Hoe ‘groter’ en ‘langduriger’ de situatie, hoe gecompliceerder toestemming wordt.

Binnen een seksuele context kan toestemming op een soortgelijke manier voor onduidelijkheid zorgen. Zo kan het zijn dat je ‘ja’ hebt gezegd tegen seks, maar wil je (toch) liever geen orale seks. Of misschien heb je wel ‘ja’ gezegd, maar voelde je je eigenlijk onder druk gezet. Het is dus belangrijk dat toestemming zo min mogelijk diffuus is. 

Hier komt ‘ongoing enthusiastic mutual consent’ om de hoek kijken. Deze term beschrijft namelijk de voorwaarden waaraan de toestemming moet voldoen, namelijk:

1. Omkeerbaar en voortdurend: wanneer jij toestemming geeft, mag deze omkeerbaar zijn. Je kunt je dus op ieder moment bedenken.
2. Vrij gegeven en enthousiast: als er ‘ja’ wordt gezegd is dat vanuit vrije wil. Dat wil zeggen dat je geen ja zegt vanwege mogelijke negatieve gevolgen, druk of vanwege (impliciete of expliciete) gevolgen. Je ziet duidelijk dat je enthousaist bent. Hoe ziet enthousiasme eruit? Volmondig, zonder twijfel en opgewekt. 
3. Wederzijds: niet alleen jij, maar ook de ander moet toestemming hebben gegeven.
4. Specifiek: er is specifiek gevraagd om wat er gaat gebeuren. Bijvoorbeeld: mag ik je zoenen?

Hoe kun je consent vragen?

Er heerst regelmatig het beeld dat ‘seks spontaan moet zijn’ en dat het vragen van permissie daar niet mee samen gaat.

Toch is toestemming juist een voorwaarde voor plezierige seks. Wanneer je allebei 100% zeker weet dat jullie het allebei leuk vinden, creëert dat namelijk een veilige en dus vrije sfeer. Ook toont het dat je je kwetsbaar op durft te stellen naar de ander. 

Desondanks kan het lastig zijn om deze vraag te stellen. Het kan ongemakkelijk, spannend of eng voelen. Hoe kun je dit dan aanpakken?

Stap 1: herken non-verbale signalen
Als je het spannend vindt om de vraag meteen te stellen, kun je eerst letten op ‘ja’ en ‘nee’ signalen. Het niet nemen van initiatief, verkramping, wegdraaien, niet zichtbaar genieten kunnen voorbeelden zijn van ‘nee’ signalen. Het omgekeerde - flirten, oogcontact maken, initiatief nemen – kunnen juist weer voorbeelden zijn van ‘ja’ signalen. 

Stap 2: ‘hoe voel je je?’
Natuurlijk kan het zo zijn dat je gemixte signalen krijgt. Misschien wordt er wel geflirt, maar lijkt de ander toch gespannen. Als je dit merkt, stel dan de weg open naar een gesprek. Dit kan in de eerste instantie door het op te merken ('Ik heb het idee dat je gespannen bent. Klopt dat?’) en vragen te stellen (‘Heeft dat te maken met wat we aan het doen zijn?’). Alternatieve vragen kunnen zijn: ‘hoe voel je je?', 'waar heb je behoefte aan?’, ‘waar heb jij zin in vanavond?’.

Stap 3: spreek je verlangens of intenties uit  
Alle ‘ja’ signalen zijn daar en de ander reageerde positief op je vragen. Tijd dus om te checken of dat ook echt zo is. Als je toch schroom voelt, kan het helpen om je intenties uit te spreken, wellicht op een verleidelijke manier of ‘met een knipoog’ (‘ik heb heel veel zin om (…) met je te doen vanavond. Lijkt jou dat ook leuk?’).

Stap 4: bouw het rustig op en geef ruimte
Niet alleen kan het stellen van de vraag spannend zijn, het ontvangen van de vraag kan ook spannend zijn. Je seksuele partner wil je misschien niet afgewezen laten voelen of is niet zeker over diens verlangens. Krijg je geen enthousiaste ‘ja’ op je vraag, neem dan wat gas terug. Het belangrijkste is dat jullie allebei een leuke tijd hebben.

Stap 5: laat de ander weten dat ‘nee’ oké is op elk moment
Als laatste, om een fijne sfeer te creëren kan het helpen om te laten weten dat je graag open communiceert over seks. Laat ook weten dat je de wensen van je seksuele partner belangrijk vindt en je het wilt weten als je partner iets niet wilt (of juist wel!). 

Seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld is een actueel structureel probleem in Nederland. Onderzoeken toonden in dit kader ook hoge cijfers onder studenten. De universiteit is een plek die bedoeld is voor ontwikkeling. Daarvoor is veiligheid een voorwaarde. Via het programma seksuele veiligheid willen we seksuele veiligheid stimuleren en iedereen op de universiteit activeren om samen te werken aan een betere situatie.

Wanneer je gezond bent, voel je je in het geheel goed. Of - iets preciezer gedefinieerd - is gezondheid:

“Een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn”. 

Niet alleen kun je fysiek lekker in je vel zitten, bijvoorbeeld doordat je netjes twee stuks fruit per dag eet, ook andere aspecten van je welzijn spelen een rol in je gezondheid. Eén van die aspecten is je seksuele gezondheid. Echter, in tegenstelling tot zoiets als een vitamine C tekort, kun je niet een vitamine C pil slikken om ‘seksueel gezonder’ te worden. Wat houdt ‘seksuele gezondheid’ dan in?

Seksuele gezondheid is welzijn in relatie tot je algehele seksualiteit, zowel op fysiek, emotioneel, mentaal, sociaal en spiritueel vlak. Seksueel gezond zijn gaat dus over veel meer dan alleen de daad zelf. Het gaat om een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit, psychologisch, fysiek en in onze interacties en relaties. 

SOA’s, voorbehoedsmiddelen en zwangerschap

Om SOA’s en zwangerschap te voorkomen is het belangrijk om veilige seks te hebben. Dat betekent dus: voorbehoedsmiddelen gebruiken. Hoewel velen seksuele voorlichting krijgen op de middelbare school, blijkt toch vaak dat niet iedereen alles weet

Soms zijn mensen niet op de hoogte van bepaalde praktische feiten, zoals dat niet alle voorbehoedsmiddelen voor elk type SOA beschermen. Of op welke manieren welke SOA overdraagbaar is.

Naast de praktische kennis, is ook het kunnen omgaan met bepaalde sociale situaties belangrijk. Bijvoorbeeld, hoe maak je nou goede afspraken over voorbehoedsmiddelen? Hoe begin je over condooms in the heat of the moment? Ook vanwege dit soort situaties, loopt het soms anders gedacht.

Wil je meer leren over voorbehoedsmiddelen, zwangerschap en infecties? Kijk dan even op webpagina's van SENSE of Zanzu (beschikbaar in 16 talen).  Op beide websites kun je terecht met vragen over je lichaam, relaties, gevoelens en seksualiteit.