“Het bezoekverbod werkte echt negatief op het welzijn van verpleeghuisbewoners”

Jan Hamers (hoogleraar Ouderenzorg): “Toen de coronacrisis uitbrak, vorig jaar maart, kondigde minister De Jonge (VWS) vrij snel een bezoekverbod voor de verpleeghuizen af. Kort daarop kreeg ik een telefoontje van het ministerie met de vraag of wij met de AWO’s konden helpen, in eerste instantie met het verzamelen van gegevens: hoeveel mensen waren er besmet in de verpleeghuizen, hoeveel bewoners, hoeveel medewerkers? Die registraties, daar hadden ze geen zicht op. Verder speelde natuurlijk de vraag: hoe nu verder? Ik heb dat ingebracht in de SANO, het samenwerkingsverband van de academische werkplaatsen. Vervolgens is Amsterdam met die registraties aan de slag gegaan, Leiden en Groningen hebben de notulen van de crisisteams in de verpleeghuizen opgevraagd en deden daar verder onderzoek naar, en wij van de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO-L) hebben met het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON) de kar getrokken met het onderzoek naar het bezoekverbod.

Overschat

“Het bleek al snel dat dat heel ingrijpend was. We kregen signalen van naasten en bewoners zelf over de impact. Want wat is erger, je partner drie maanden niet meer live zien, een moeder met dementie die haar kind niet meer herkent na die tijd, of het infectiegevaar? Misschien waren mensen wel bereid om dat risico te lopen. Het aantal besmettingen in de verpleeghuizen werd bovendien overschat, slechts de helft van de verdachte gevallen was besmet met COVID-19, en op elke tien besmettingen overleden er drie of vier mensen. Dan kun je zeggen dat dat heel veel is, maar vergeet niet: dit is de meest kwetsbare groep, de gemiddelde levensverwachting in het verpleeghuis is anderhalf jaar. Dus ik draai het liever om: 60 tot 70 procent overlééft het virus.”

“Wij wilden een pilot doen, op heel kleine schaal, waarbij je het bezoekverbod loslaat en steeds één bezoeker onder strikte voorwaarden toelaat. Wij zouden dat dan monitoren. De maatschappelijke druk om te versoepelen werd groter en de minister besloot vervolgens dat per veiligheidsregio één instelling mee kon doen. Dat waren er 25. Eind mei 2020 werd het algemene bezoekverbod onder voorwaarden opgeheven. Wij volgden toen 76 huizen met vragenlijsten, dat was de globale monitor, en daarnaast gebruikten we in vijf huizen een dieptemonitor: interviews met de betrokkenen. Dat waren zeer emotionele gesprekken soms, vooral met de familie die nu weer op bezoek mocht komen, verschrikkelijke maanden achter de rug had en blij was met de versoepeling, net als de bewoners. Het verbod werkte echt negatief op het welzijn. Heel belangrijk was ook dat er geen extra besmettingen optraden. Nul. En wat ook bleek: het bezoek hield zich vrij goed aan de instructies. Alleen het vermijden van fysiek contact was moeilijk. Voor medewerkers was de situatie stressvol gebleven, de werkdruk was nog altijd hoog en men was toch bang voor infectie.”

Nooit meer

“In juni vroeg het ministerie ons naar de lessons learned. Wij hebben dat op onze beurt voorgelegd aan bestuurders van de instellingen en aan onze ouderenadviesraad bij de AWO-L. Daarin zitten vertegenwoordigers van cliëntenraden en van de Raad van Ouderen. Die zeiden allemaal: zo’n algemene sluiting mag nooit meer, en laat het beleid aan de huizen zelf over. Dat is dus wat er gebeurde in september-oktober 2020. Wij deden net onze derde meting en toen kwam de tweede golf. Met uitbraken in een kwart van de verpleeghuizen. Maar een algemeen bezoekverbod kwam er niet meer, de minister liet het nu inderdaad aan de huizen. Wij hebben het bij de directies nagevraagd: die waren niet van plan nog een keer de deuren te sluiten. Maar ja, je weet het nooit, in het voorjaar van 2021 deed men het hier en daar toch weer.

Geen algemeen verbod meer, daar heeft ons onderzoek aan bijgedragen, denk ik. Ook internationaal, want wij publiceerden onze bevindingen in een Amerikaans tijdschrift JAMDA, dat gaf ons nog een prijs omdat de publicatie zoveel hits had opgeleverd in de VS, in het Verenigd Koninkrijk, met de boodschap: zie je, de huizen kunnen openblijven".

In het voorjaar 2021, toen rond de 80% van de bewoners en 60 tot 70 % van de medewerkers gevaccineerd was, deden de onderzoekers opnieuw een meting. Wat bleek? In de meeste verpleeghuizen hadden ondanks de hoge vaccinatiegraad nog geen grote versoepelingen van de bezoekregeling plaatsgevonden. Bovendien lieten verpleeghuisbewoners weten dat de coronamaatregelen ertoe leidden dat ze zich eenzaam voelden. Jan Hamers: "Dat was voor ons aanleiding om er bij de sector op aan te dringen het initiatief te nemen en in overleg met bewoners, naasten en medewerkers, versoepelingen toe te passen. Want we wisten: het welzijn van de bewoners kan alleen verhoogd worden als de deur weer open gaat". 

• Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON), Radboudumc

• Universitair Netwerk Ouderenzorg - Universitair Medisch Centrum Groningen

• Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

• Tranzo, Tilburg University

• UNO Amsterdam, Amsterdam UMC

• Allowing Visitors Back in the Nursing Home During the COVID-19 Crisis: A Dutch National Study Into First Experiences and Impact on Well-Being. Hilde Verbeek, Debby L Gerritsen, Ramona Backhaus, Bram S de Boer, Raymond T C M Koopmans, Jan P H Hamers. Journal of the American Medical Directors Association. 2020 Jul;21(7): 900-904.


• Reopening the doors of Dutch nursing homes during the COVID-19 crisis: results of an in-depth monitoring.  Raymond T. C. M. Koopmans, Hilde Verbeek, Annemiek Bielderman, Meriam M. Janssen, Anke Persoon, Ivonne Lesman-Leegte, Eefje M. Sizoo, Jan P. H. Hamers, and Debby L. Gerritsen. International Psychogeriatrics  2021 Apr 5;1-8