Als het gaat om het benutten van kennis en technologie voor de samenleving ziet Dols een grote overlapping tussen CERN en ET. Een voor de hand liggende opbrengst is de inkoop van materialen en diensten bij bedrijven. Zo gaat bij CERN van het jaarlijkse budget van 1,2 miljard euro de helft naar de industrie. "Dit zijn vaak complexe technologische onderdelen, waaraan wij hoge eisen stellen. Daarom werken we samen met bedrijven die samen met ons willen leren en innoveren. Ze worden uitgedaagd om materialen te maken die geschikt zijn voor extreme toepassingen en waaruit vaak weer nieuwe producten voortkomen."

Andere opbrengsten betreffen talentontwikkeling en onderwijs. "Bij CERN ronden jaarlijks drieduizend promovendi hun technisch onderzoek af, waarvan kennis terugvloeit naar samenleving en bedrijven. Op ons opleidingsinstituut zijn er sinds 1998 circa vijftienduizend docenten opgeleid. Veel mensen maken de overstap naar een technologisch bedrijf in de regio of beginnen vanuit CERN een start-up. Met mijn team stimuleren wij het ondernemerschap en ondersteunen we deze start-ups. Deze mogelijkheden zie ik ook voor ET."

Ook vanuit het fundamentele onderzoek kunnen er valorisatiekansen komen, al is het voor ET nog te vroeg voor een indruk hiervan. Die volgen uit de technologische en soms zelfs revolutionaire toepassingen, die min of meer bij toeval uit het experiment voortvloeien. Zo zijn bij CERN het world wide web, de touch screen en kleurenröntgen uitgevonden. Men houdt zich bezig met protonentherapie en quantum mechanica. Er wordt bijgedragen aan de zelfrijdende auto via machine learning en plasticdetectie in oceanen via machine learning in satellieten. Dols: "CERN versnelt niet alleen deeltjes, maar versnelt ook innovatie." Zo'n aanjager van innovatie kan ook ET in de toekomst zijn.

Tekst gaat verder onder de foto.

Ook al zijn dergelijke ontdekkingen niet vooraf te plannen, je kunt je er wel voor organiseren. Dols: "Je probeert serendipiteit een handje te helpen. Je kijkt naar grote maatschappelijke problemen (duurzaamheid, gezondheidszorg, kunstmatige intelligentie) en vraagt je af hoe CERN-kennis hieraan kan bijdragen. Je nodigt ook bedrijven uit, laat de laboratoria zien, daagt ze uit. Kortom, organiseer proactief samenwerkingsprojecten op het gebied van research en ontwikkeling of vernieuwing van producten, productieprocessen en diensten. Bij CERN zijn we daar twee decennia geleden mee gestart. Het zou mooi zijn als ET dit vanaf de start meeneemt in hun visie." 

En dan kan het zomaar zo ver komen dat ET net als CERN uitgroeit tot een attractie voor het grote publiek. Jaarlijks bezoeken honderdvijftigduizend mensen CERN. Dols: "Het nieuwe CERN Science Gateway (bezoekerscentrum) heeft sinds de opening in oktober vorig jaar een recordaantal van driehonderdduizend bezoekers. Ze komen van over de hele wereld, vaak met hun kinderen, en bezoeken tevens Genève en omgeving, wat een enorme positieve impact op de regio heeft. Er zijn blijkbaar veel mensen met wetenschappelijke nieuwsgierigheid, ongeacht leeftijd, opleiding of achtergrond."

Tot slot wil Dols nog een bijzondere waarde van big science benadrukken. "Om de gigantische technische uitdagingen het hoofd te bieden moet je samenwerken. Dat is het mooiste wat ik ervaar bij CERN. Mensen die ongeacht hun taal, cultuur en achtergrond zeer complexe machines bouwen, die dan nog werken ook! Het experiment helpt zo niet alleen bij de beantwoording van een fundamenteel wetenschappelijke vraag, maar draagt bij tot samenwerking over de grenzen van landen, disciplines en culturen heen. Zo kan CERN en straks mogelijk ook ET bijdragen aan open en inclusieve wetenschappelijke samenwerking." Volgend jaar valt het besluit waar de telescoop zal komen.

Tekst: Hans van Vinkeveen
Fotografie: Philip Driessen en CERN