Fons Coomans is allesbehalve een onbekend gezicht op de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Jarenlang gaf hij les als bijzonder hoogleraar in de rechten van de mens op de UNESCO Leerstoel mensenrechten en vrede. Daarnaast was hij voorzitter van de wetenschapscommissie en directeur van het Maastricht Centre for Human Rights. “Binnen dit onderzoeksinstituut wordt veel onderzoek gedaan naar de sociaaleconomische en culturele mensenrechten. Denk bijvoorbeeld aan het recht op voedsel, huisvesting, onderwijs, arbeid en gezondheid”, begint Fons te vertellen. “Wat betekent het recht op deze zaken? Hoe geef je dat juridisch handen en voeten? En wie heeft de plicht om dat recht vorm te geven? Allerlei vragen waar wij ons mee bezig hielden.” 

Door de jaren heen resulteerde dit onder andere in een viertal expert opinions, die voortborduren op de bestaande mensenrechten zoals die zijn vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en mensenrechtenverdragen. Dit wordt ook wel progressive development of the law genoemd. Hiervoor werkte het onderzoeksinstituut onder andere samen met de Internationale Commissie van Juristen (ICJ), het Food First Information Action Network (FIAN) en het Centre for International and Environmental Law (CIEL). Deze expert opinions zijn door verschillende internationale wetenschappers, NGO’s, rechters en organen van de Verenigde Naties opgepikt en in de praktijk gebruikt.

Vertegenwoordiging van de volgende generaties

De meest recente is de Maastricht Principles on the Human Rights of Future Generations, die zich, zoals de naam zegt, toespitst op de rechten van toekomstige generaties. Sinds de presentatie hiervan in februari 2023 hebben ruim 75 mensenrechtenorganisaties, -deskundigen en -wetenschappers deze onderschreven. “Enkele maatschappelijke ontwikkelingen inspireerden ons deze exercitie op te pakken: klimaatverandering, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, milieuvervuiling, de risico’s van kernincidenten of een kernoorlog… Wat voor bedreiging vormen deze en andere ontwikkelingen voor de generaties na ons?”, legt Fons uit. “In het bestaande internationale recht is er weinig te vinden over de rechten van toekomstige generaties. En waarom? Omdat deze nog niet bestaan, die moeten nog geboren worden.” Als je niet bestaat heb je geen rechten. Althans, volgens de traditionele manier van kijken daarnaar. Deze Principles hebben als doel de rechten van toekomstige generaties nu reeds te waarborgen, onder meer door vertegenwoordigers.

Want zij zélf kunnen geen invloed uitoefenen op de beslissingen die nu worden gemaakt. Fons schetst het volgende voorbeeld: “Wij, de huidige generaties, hebben geen goede oplossing voor de opslag van kernafval. Toch wil de regering twee nieuwe kerncentrales bouwen. We stoppen het afval in betonnen containers, ver onder de grond. Kijken er niet meer naar om. Maar wat als er over honderden jaren aardbevingen plaatsvinden, waardoor die containers met kernafval gaan lekken? De toekomstige generaties worden opgezadeld én geconfronteerd met gevaar, waar zij niks over te zeggen hebben gehad.”

Daar mogen staten en regeringen niet mee wegkomen, vindt Fons. Op sommige plekken in de wereld hebben deze generaties gelukkig wél iets te zeggen, al is het indirect. Fons neemt Wales als voorbeeld, dat een soort Ombudsman heeft speciaal voor toekomstige generaties. Deze Future Generations Commissioner zorgt ervoor dat beleidsmakers bewust zijn van de impact die hun besluiten hebben op de lange termijn. Ook in Hongarije is er zo’n Ombudsman. Een ander voorbeeld zijn de Amerikaanse inheemse groepen, die een 7th generation principle hanteren. “Dat betekent dat de beslissingen die je nu neemt over zeven generaties nog steeds betekenis moeten hebben én duurzaam zijn. Een prachtige inspiratiebron”, aldus Fons.

Een initiatief van eigen bodem is het Lab voor Toekomstige Generaties. Dat zet zich in Nederland in voor de belangen van toekomstige generaties en wil het maatschappelijke debat beïnvloeden. “Ook milieuorganisaties mengen zich hierin. Een bekend voorbeeld hiervan is Urgenda, die de Nederlandse staat een aantal jaar geleden voor de rechter sleepte, omdat ze niet genoeg deden om de broeikasgassen te verminderen”, vertelt Fons. “Die zaak hebben ze gewonnen. De rechter heeft daarmee ook erkend dat Urgenda mensen die nog niet bestaan, mag vertegenwoordigen.”

"We zijn niet de beste voorouder geweest, maar hebben er het beste van proberen te maken. Ik ben heel blij dat wij als Rechtenfaculteit hieraan bij kunnen dragen met onderzoek en daar bekend om staan in de hele wereld, niet alleen in Europa."

Inspiratie voor anderen

Het gaat voorzichtig de goede kant op, maar er is nog een lange weg te gaan. “Politici hebben de neiging, en dat weten ze zelf ook, om over de korte termijn na te denken. Niet verder dan de volgende verkiezingen die vier of acht jaar in het vooruitzicht liggen”, legt Fons uit. “Een ander probleem is dat politici te weinig kennis hebben over de zaken die spelen. Daarom hopen we dat ze vaker gebruik willen maken van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek en bereid zijn dit in de praktijk te vertalen. Dit gebeurt nu nog te weinig.”

Gelukkig hebben de Verenigde Naties door de jaren heen de expert opinions van het Maastricht Centre for Human Rights al meegenomen in verschillende documenten. “In dat verband is er nóg een interessante ontwikkeling: dit jaar organiseert de Verenigde Naties The Summit of the Future in New York. Daar wordt een politieke verklaring opgesteld én een Declaration on the Future Generations”, legt Fons uit. “Toen wij dit hoorden, hebben we contact gezocht met VN-diplomaten in New York en onze Principles aanbevolen. Recent hebben we een eerste versie van de Declaration gezien en daaruit blijkt dat we ze geïnspireerd hebben.”

Wereldwijde bijdrage

Aan de inzet van Fons en zijn collega-onderzoekers scheelt het in ieder geval niet. Hoe hoopt hij dat er over honderd jaar op onze generatie wordt teruggekeken? Fons: “Ik hoop dat ze tot de conclusie komen dat we, weliswaar laat, verantwoordelijkheid hebben genomen. We zijn tot inkeer gekomen dat onze manier van leven anders moet. We zijn niet de beste voorouder geweest, maar hebben er het beste van proberen te maken. Ik ben heel blij dat wij als Rechtenfaculteit hieraan bij kunnen dragen met onderzoek en daar bekend om staan in de hele wereld, niet alleen in Europa.”

De tekst van de Maastricht Principles is te lezen via www.rightsoffuturegenerations.org.