Wat kan ik doen als omstander?
‘Omstanderschap’ kan veel vragen en dilemma’s met zich meebrengen. Zo kan het zijn
dat je twijfelt aan je interpretatie van de situatie. Ook kan het zo zijn dat je vragen hebt
over wat je kunt doen of over je eigen reactie in de situatie.
In de eerste plaats misschien doordat je niet zeker weet of wat jij hebt gezien ook
daadwerkelijk grensoverschrijdend gedrag was. In de tweede plaats omdat je niet wist
wat je moest doen of het gevoel had dat je niet reageerde zoals je wilde.
Tegelijkertijd heb je als omstander juist de kans om van betekenis te kunnen zijn. Als jij
er voor kan zorgen dat iemand is geholpen, kan dat een fijn gevoel zijn én impact
hebben op iemands leven.
Er komen dus best wat gevoelens kijken bij dat omstanderschap. Twijfels, onzekerheden
en druk. Het begrijpen van de reactieprocessen kan niet alleen prettig zijn voor jezelf,
maar ook helpen om in een situatie adequaat te kunnen reageren.
- Lees meer over Seksuele Veiligheid bij de UM
Wat is een ‘omstander’ eigenlijk?
We spreken van ‘omstander zijn’ wanneer iemand aanwezig is bij een situatie, maar er
geen deel van uitmaakt. In het Engels spreek je van ‘bystander’, wat je mogelijk wel kent
van de term ‘bystander effect’.
Het ‘bystander effect’ is een term uit de psychologie en wordt gedefinieerd als:
Een situatie waarin iemand hulp nodig heeft, maar omstanders niet ingrijpen, door
de aanwezigheid van andere mensen.
Het blijkt zelfs zo te zijn dat hoe groter het aantal aanwezigen, hoe kleiner de kans is dat
er iemand zal optreden. Natuurlijk kunnen er ook andere redenen zijn om niet in te
(willen) grijpen, bijvoorbeeld het willen waarborgen van je eigen veiligheid.
Te hulp schieten lijkt in theorie misschien vanzelfsprekend, maar toch blijkt dat
we dat in de praktijk niet altijd doen. Klinkt dat bekend? Als je hier meer over wilt
leren om wel actief te kunnen handelen, kan dat. De universiteit biedt ook soms
trainingen aan over hoe je kunt omgaan met je ‘actieve of passieve
omstanderschap’.
We werken voortdurend aan de informatie op deze pagina. Heb je opmerkingen of suggesties? Alle feedback is welkom; stuur een e-mail naar sexualsafetyum@maastrichtuniversity.nl.
Overschrijdend gedrag herkennen
Soms kan het best lastig zijn om overschrijdend gedrag te herkennen. Wanneer we
twijfelen aan onze interpretatie van de situatie, kan het zijn dat we maar niets doen
omdat we bang zijn voor gek te staan als we een misschatting hebben gemaakt. Ook dat
is onderdeel van ‘het bystander effect’.
Om een ‘actieve omstander’ te worden is het kunnen opmerken van een hulpbehoevende
situatie de eerste stap. Tegelijkertijd zijn grenzen persoonlijk en hangt er geen
uithangbord bij een grensoverschrijdende situatie. Dus, hoe kun je zo’n situatie nou beter
herkennen?
Eén methode die je kunt gebruiken is het ‘het vlaggensysteem’. Dit systeem bestaat uit
zes criteria. Aan de hand van deze criteria kun je een inschatting maken van een situatie.
Elk van de criteria beoordeel je met een groene, gele, rode of zwarte vlag. Groen
betekent – dat had je mogelijk al geraden – dat de situatie oké is; Geel dat het licht
overschrijdend is; rood is ernstig en zwart is zwaar.
De criteria waarmee je de situatie beoordeelt zijn:
- Is er wederzijdse toestemming?
- Is het vrijwillig?
- Zijn de partijen gelijkwaardig?
- Past het gedrag bij de leeftijd of ontwikkeling?
- Is het passend gedrag in de omgeving en context?
- Is er negatieve impact?
Wat kan ik doen als ik omstander ben?
Dus je bent omstander, en je hebt sterk het gevoel dat je wat wilt doen. Wat kun je dan
doen?
Er bestaat geen gebruiksaanwijzing voor de beste manier. Het allerbelangrijkste is dat je
de manier kiest die voor jou het beste voelt in het moment. Dat gezegd hebbende, geven
we hieronder een aantal voorbeelden van manieren waarop je kunt reageren.
1. Vraag ‘ben je oké?’
Afhankelijk van de situatie, kan een laagdrempelige manier zijn om te vragen of ‘alles
oké gaat’. Je kunt dit bijvoorbeeld doen op het moment zelf en de situatie afleiden met
een vriendelijke onderbreking. In sommige gevallen kan het passender zijn om het
achteraf ‘onder vier ogen’ te vragen.
2. De 5 A’s
Ook kun je de 5-A methode volgen, namelijk: anderen betrekken, afleiden, afzonderen,
aanspreken en aanwezig blijven. Je hoeft de 5 A’s niet chronologisch af te gaan. Het idee
erachter is dat het een soort ‘keuzemenu’ is. Als de ene niet voor jou werkt, kun je de
ander proberen.
3. Gebruik de richtlijnen van het vlaggensysteem
Het vlaggensysteem (dat hierboven wordt uitgelegd) geeft ook richtlijnen voor mogelijke
reacties. Deze richtlijnen zijn afgestemd op de kleur vlag van de eindconclusie.
4. Reageer als bondgenoot (ally)
Ook als de situatie niet gericht is naar jou(w) gemeenschap, wees een "ally". Dat wil zeggen: reageer als buitenstaander op een helpende manier op de situatie. Daar is niet één juiste
manier voor. Een paar ideeën zijn: geef aan wat het voorval met je doet (“ik kan me
voorstellen dat de intentie goed is, maar ik word hier ongemakkelijk van”), plaats je
hardop in de schoenen van een geliefde (“stel dat dit je zus is…”) of stel vragen over de
gevoelens en behoeften van de persoon in kwestie.
Wat kan ik doen als iemand in mijn omgeving een overschrijdende situatie heeft meegemaakt?
Het meemaken en verwerken van een nare seksuele situatie kan voor slachtoffers een
emotioneel, moeilijk en soms eenzaam proces zijn. Heel erg fijn dus, dat je je verdiept
om iemand in je omgeving te kunnen bijstaan!
Tegelijkertijd kan het ook voor een naaste niet makkelijk zijn. Het kan verdrietig zijn
wanneer je ziet dat iemand om je heen het moeilijk heeft. Je kunt je machteloos voelen.
Of het kan lastig zijn om te weten hoe je het beste kunt steunen.
Er is niet één juiste manier om te steunen. Elk mens is anders. Er zijn wel wat algemene
tips die je kunt meenemen.
Is de situatie pas kort geleden voorgevallen? Het kan dan belangrijk zijn om snel te
handelen. Bekijk ook deze pagina van het Centrum Seksueel Geweld.
Tips
- Zie en erken
Soms zijn er weinig of geen mensen die doorhebben dat er iets aan de hand is. Voor sommige slachtoffers kan alleen voelen. Het is dan extra fijn als je laat
weten dat iemands gevoel niet ongezien blijft.
- Check in
Het kan voor slachtoffers lastig zijn om te laten weten dat ze zich niet goed
voelen. Het kan dan fijn zijn als je af en toe incheckt en je vraagt hoe diegene
zich voelt.
- Vraag naar wensen
Niet iedereen heeft behoefte aan dezelfde dingen. Vraag dus waar de behoefte
ligt. Je kunt een paar voorbeelden noemen, zoals: erover praten, samen een
wandeling maken, helpen met boodschappen, een plan maken.
- Wees er voor diegene
Het kan soms voor slachtoffers niet alleen moeilijk zijn om erover te praten, maar
ook om naar iemand uit te reiken in het algemeen. Het kan dan helpen als jij de
uitreiking doet, door te appen, bellen of samen tijd door te brengen.
Wil je tips over hoe je het beste over de gebeurtenis kunt praten? Bekijk dan onze tips
over Peer to peer disclosure