Verrassende overeenkomsten

Jacques en Eric komen tot de conclusie dat hun verhalen sterk op elkaar lijken. Dat leidt tot één fundamentele vraag: waar zijn we eigenlijk mee bezig in het huidige rechtssysteem? “We lossen conflicten vaak helemaal niet op, we maken ze soms juist erger. Van voorkomen is al helemaal weinig sprake.” Beiden zijn het erover eens dat we juristen nodig moeten ‘bijscholen’. “Ze moeten anders kijken naar het recht en leren dat niet het recht, maar de mens centraal staat.”

“Rechters verwijzen inmiddels meer zaken door naar mediators en dat is goed nieuws”, legt Jacques uit. “Maar die meer horizontale, democratische aanpak van conflicten mag sterker. Denk aan wijkrechtbanken, justitie in de buurt en jongerenrechtbanken. We moeten dichter bij de mensen achter het conflict gaan staan. Waar rechters nog vooral ‘regeltjestoepassers’ zijn, moeten ze veel meer begeleiders worden bij het oplossen van conflicten tussen mensen.”

Beide stromingen vullen elkaar qua uitgangspunten dus heel mooi aan: kijk naar de volle breedte van ‘de problematiek’, in plaats van in te zoomen op de juridische feiten. “Inzoomen op de rechtsfeiten is nuttig en zeker nodig, maar de meeste zaken hebben hier geen baat bij. Een voorbeeld: een gemiddelde zaak in het mkb heeft verschillende aspecten. Financiële en zakelijke problemen, en daarnaast sociale en contextuele problemen. Als je dat allemaal weglaat, verlies je een groot deel van de alledaagse werkelijkheid. Dat doet het vertrouwen van mensen in het recht geen goed”, vertelt Eric.

Zijn er dan geen verschillen?

Vast wel, verwachten beide mannen. Jacques denkt hardop: “Het klinkt alsof conflicten uit den boze zijn voor Preventive Law. Dat geldt niet voor Restorative Justice. Conflicten mogen er zijn, het zijn zelfs groeikansen, als we er maar betekenisvol en constructief mee omgaan. Een wereld zonder conflicten is bovendien een illusie.”

Dat is Eric met hem eens. “Preventive Law is inderdaad meer gefocust op het voorkomen van conflicten, maar we zijn niet naïef. Natuurlijk zullen er altijd conflicten zijn. Onze focus ligt daarom niet alleen op preventie maar ook op de-escalatie van bestaande conflicten. Eerst met elkaar praten, voordat de complete juridische toolkit opengaat.”

“Restorative Justice is primair reactief”, reageert Jacques: “Zo is recidivevermindering officieel geen doel, maar herstelrecht blijkt wel een preventief effect te hebben, doordat het ook de oorzaken die tot schade hebben geleid, duurzaam aanpakt. Het voorkomen van nieuwe conflicten hoort nu dus ook bij onze focus.”

Harder straffen is niet de oplossing

Mensen zien herstelrecht vaak als soft, omdat het niet focust op (gevangenis)straf. Maar klopt dat beeld? “Die vraag kan ik het beste beantwoorden met wedervragen”, zegt Jacques. “Wat willen we nu eigenlijk: effectief sanctioneren om onrecht te voorkomen óf streng straffen uit negatieve emoties en kortetermijndenken? We moeten ons laten leiden door wat werkt. Telkens weer blijkt dat sancties die inzetten op resocialisatie, rehabilitatie en herstel beter werken dan vergelding en afschrikking. Restorative Justice laat daders hun slachtoffers recht in de ogen kijken en luisteren naar wat zij hen hebben aangedaan. Denk je dat die boodschap soft is?”

“In andere vakgebieden, zoals de psychologie, zien we omgaan en praten met mensen als hard skills”, voegt Eric toe. “Waarom in het recht niet? Waar komt die focus op grote zaken waar veel geld mee gemoeid is, toch vandaan? Het recht is er toch voor de mensen, niet voor de economie. Kijk bijvoorbeeld naar de crises: toeslagen, gaswinningsschade, vluchtelingen, klimaat, energie. Hierbij is het essentieel om met de betrokkenen oplossingsgericht te praten.”