“De zorgen om het milieu zijn terecht”, meent milieufilosoof Marc Davidson, als hoogleraar verbonden aan de Universiteit Maastricht. “Het klimaatpanel van de Verenigde Naties, het IPCC, waarschuwt dat zelfs het ambitieuze klimaatdoel van Parijs nog niet echt veilig kan worden genoemd. Om grote risico’s te vermijden moeten we nog veel sneller het roer omgooien. Maar klimaatbeleid kun je niet alleen op nationaal niveau vormgeven. Daar heb je ook internationale samenwerking voor nodig.”

Knopen doorhakken

“Een paar jaar geleden werd Europa gepromoot onder de noemer Best Belangrijk”, vertelt Davidson. “Wat mij betreft is dat veel te zwak uitgedrukt. Grensoverschrijdende problemen kun je alleen goed aanpakken met coördinatie op de schaal waarop het probleem speelt. Voor klimaatverandering is dat de mondiale schaal. Bindende mondiale afspraken zijn helaas nog een brug te ver. Als dat binnen de Europese unie lukt, mogen we al heel tevreden zijn.”

Internationale samenwerking is cruciaal om vooruitgang te kunnen boeken. De twee belangrijkste redenen zijn het tegengaan van free riders en het scheppen van een gelijk speelveld. Free riders zijn landen die erop wachten dat andere landen de milieuproblemen gratis voor hen oplossen, zo legt Davidson uit. En wat betreft het gelijk speelveld: “Als je strenger klimaatbeleid hebt dan je buurlanden, dan kan dat voor sommige bedrijven nadelig zijn voor hun concurrentiekracht. Daarom heb je, net als in het boek Leviathan van de Britse filosoof Thomas Hobbes, een zwaard van boven nodig om de samenwerking die in ons aller belang is te coördineren en af te dwingen.”

Vlees en vliegverkeer

Ondertussen kunnen ook consumenten onze impact op het klimaat aanzienlijk verminderen. Vooral door minder dierlijke producten te eten en minder te vliegen. De productie van vlees draagt op vele manieren aan klimaatverandering bij, van het verlies van bos voor de teelt van veevoer tot de methaan die herkauwers zelf uitstoten.

Juist via haar omvangrijke landbouwsubsidies kan de EU dus veel invloed uitoefenen. Minder subsidies naar de veeteelt en wellicht meer subsidies voor vleesvervangers, zoals de wereldwijd bekende kweekvlees hamburger van mijn Maastrichtse collega Mark Post. Ook voor het verminderen van het vliegverkeer heeft de EU een belangrijke rol. Zowel via het doorberekenen van de maatschappelijke kosten van vliegverkeer in de ticketprijzen als via het investeren in verbetering van het treinnetwerk als alternatief.”

We willen wel maar…

Davidson beseft dat hij niets nieuws vertelt. “We weten heel goed dat we anders zouden moeten leven als we de aarde een beetje beter willen achterlaten voor onze kinderen. Toch lukt het ons niet om de goede beslissingen te nemen. Evolutionair zijn we daar niet op ingesteld. We zijn goed in staat te reageren op gevaren in ons directe blikveld, niet op gevaren die decennia later optreden en ver van ons bed. Daarom hebben we volgens de Schotse filosoof David Hume een overheid nodig die ons beschermt tegen onze eigen kortzichtigheid. Dat de overheid ons verplicht om vanaf je eerste baan te sparen voor je pensioen is daarvan een mooi voorbeeld.”

Meer bewustzijn

De afgelopen verkiezingscampagne liet zien dat alle grote politieke partijen steeds meer Europa minded zijn. Het aantal klimaatmarsen stijgt de laatste jaren. De jonge Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg wist de EU-leiders in het hart te raken met haar emotionele appel. Maar er is ook een duidelijke tegenbeweging gaande, zegt Davidson.

“Dit is soms ook verklaarbaar. De pensioenfondsen, die we met z’n allen hebben gevuld, hebben ook investeringen in oliebedrijven. Afschrijving op hun olievoorraden raakt dus ook direct ons pensioen. Het lijkt soms op een moeilijk te ontwarren gordiaanse knoop. Collega Rob Bauer van de Maastrichtse School of Business and Economics doet daar onderzoek naar.” (tekst gaat verder onder de foto)

Vliegwiel

Tussen droom en daad staat nog heel wat in de weg, zo moet Davidson toegeven. “Toch zie ik Europa als een groot vliegwiel dat moeizaam in beweging komt, maar als het eenmaal draait ook bijna niet meer is te stoppen. Het Europese beleid is daarom beter bestand tegen de waan van de dag. Er zijn tijden geweest dat Nederland aanjager was van het Europese milieubeleid, maar recenter ook jaren dat Nederland juist door Europa is voortgetrokken, zoals op het gebied van natuurbeheer en duurzame energie. De Europese regels bieden dan natuurorganisaties en organisaties zoals Urgenda de juridische handvatten om de Nederlandse overheid bij de les te houden.”

Europa na de verkiezingen

Het is belangrijk dat Europa kan doorgaan op de ingeslagen weg, stelt Davidson. De grote verkiezingswinst van groene partijen geeft hoop dat zij ook een rol zullen spelen bij de vormgeving van nieuw Europees beleid. Want hoewel het klimaatbeleid sommige partijen al te snel gaat, moet het Europese vliegwiel wat Davidson betreft nog een paar tandjes sneller.