Ignatieff, van huis uit historicus, heeft een aantal academische topposities bekleed aan de universiteiten van Cambridge, Oxford, Harvard en Toronto. Hij maakte naam als documentairemaker, politicus en schrijver en staat internationaal bekend als een gedreven en welbespraakte pleitbezorger van wetenschappelijke vrijheid, liberale waarden en het concept van een open samenleving. Voldoende reden voor de Universiteit Maastricht om hem een eredoctoraat toe te kennen.

Blijk van steun

Gezien de timing en de formulering van de laudatio, beschouwt de CEU-rector het eredoctoraat als een duidelijk teken van steun voor zijn universiteit, die het flink aan de stok heeft met de rechts-nationalistische regering in Hongarije onder leiding van president Viktor Orbán.

"Volgens mij zegt Maastricht hiermee dat dit conflict een Europese dimensie heeft en dat de vrijheid die de ene universiteit geniet ook zou moeten gelden voor andere universiteiten. Geen enkele universiteit in Europa zou te maken moeten krijgen met de openlijke politieke manipulatie en intimidatie waaraan wij zijn blootgesteld. Ik accepteer het eredoctoraat daarom niet alleen als persoon, maar namens de hele CEU en het zal voor iedereen hier betekenis hebben."

De Central European University is opgericht door de progressief-liberale filantroop George Soros en laat zich inspireren door de ideeën van Karl Popper's ‘Open Society’. De instelling wordt met sluiting bedreigd omdat de Hongaarse overheid niet langer toestaat dat de CEU als onafhankelijke, door de VS geaccrediteerde instelling, een eigen koers vaart. Daardoor werd de universiteit gedwongen naar Wenen te verhuizen. Maar Ignatieff blijft strijdbaar: de CEU zal niet van koers veranderen en blijft voor een deel ook in Hongarije gevestigd. Daar zal het functioneren als een Hongaarse instelling, onderworpen aan alle voorschriften en controles die de regering momenteel oplegt aan het hoger onderwijs.

Redenen voor hoop

Populisme, nationalisme, Brexit, migratiestromen, toenemende dreiging en instabiliteit aan de buitengrenzen – het zijn turbulente tijden voor Europa. Ironisch genoeg houdt de CEU dit jaar een reeks openbare lezingen met de titel 'Reasons for Hope'.

"Ik denk dat er veel redenen zijn voor hoop", legt Ignatieff uit. "Met de nadruk op goede redenen. Universiteiten leren studenten wat goede redenen zijn en hoe die te onderscheiden van slechte redenen. Dat is hun taak. Goede redenen vereisen een ruime mate van inzicht en kennis. Wat hebben we nodig om onze vrijheid te handhaven, om het klimaat te redden, om onze democratische instellingen te behouden? Daarvoor hebben we kennis nodig en wij moeten mensen leren hoe en waar die kennis te vinden is. We leven in een wereld waar er op politiek niveau stevig wordt gebakkeleid over wat waar is en wat niet waar is. Daaraan kunnen universiteiten zich niet onttrekken: we staan er middenin. Het aandragen van goede redenen is onze missie."

Opkomen voor vrijheid

Door zijn ervaring als schrijver, politicus en professor is Ignatieff niet alleen diep doordrongen van de enorme waarde van vrijheid, maar ook van haar kwetsbaarheid. Hij citeert de Britse liberale denker Jesaja Berlijn, over wie hij een biografie schreef, met de woorden “vrijheid is een kille deugd".

"Het is ook moeilijk om in vrijheid te leven, om voor jezelf te denken, om tegen de stroom in te durven zwemmen, om je niet te laten meeslepen door sterke emoties en haat die in elke samenleving de kop opsteken. Vrijheid betekent discipline, het is een moeizaam proces, maar mensen zijn op hun best wanneer ze vrij zijn, wanneer ze kunnen zeggen wat ze willen en mogen strijden voor wat ze denken dat goed is. Ik denk niet dat de tijd waarin we nu leven zoveel erger is dan toen ik jong was en de helft van de wereld gebukt ging onder het juk van het communistische systeem. De gevaren waar we nu voor staan zijn enorm, maar het is in essentie dezelfde strijd die we moeten voeren: opkomen voor de vrijheid van de mens en ervoor zorgen dat die behouden blijft, verdedigd wordt en alle ruimte krijgt."

In die zin is Ignatieff optimistisch, zelfs over de Brexit. “Het gaat hier om een geweldige samenleving met een enorme politieke traditie die zich momenteel pijnigt over een fundamentele kwestie die haar toekomst zal bepalen. Ja, het is gedoe, het is chaotisch en je denkt dat het slecht zal aflopen, maar het is een samenleving die worstelt met haar toekomst. Zo ziet vrijheid er ook uit; het is rommelig en angstaanjagend, het is kil en onzeker. Toch kies ik daar, iedere dag weer, liever voor dan te leven onder tirannie.”

Stralende ogen

Ignatieff beschouwt zichzelf als een onverbeterlijke optimist. "Ik hou ook van optimisme in anderen. Een van de dingen die je eeuwig jong houdt op een universiteit, is dat je dagelijks in contact bent met jonge mensen die geloven dat het leven beter kan zijn dan het nu is. En dat zorgt ervoor dat je eigen optimisme continue wordt opgeladen."

De CEU-rector zou graag meer tijd in de klas doorbrengen. "Van alles wat ik ooit in mijn leven heb gedaan, heeft het lesgeven me de meeste energie en voldoening gegeven. Binnen een universiteit gebeurt het meest essentiële werk in het klaslokaal. In de Maastrichtse klaslokalen bijvoorbeeld wordt geweldig werk verricht met kleinschalig onderwijs, ik ben erg sceptisch over massale inschrijvingen en online-cursussen. De verhouding tussen docent en student is heel persoonlijk en er is niets mooiers dan het moment waarop het me lukt de ogen van een student te doen oplichten, dat is het moment waarvoor ik leef."

Door: Theo Tamis