Relatie tussen lipiden en Alzheimer
Vier jaar geleden startte Pilar Martinez een onderzoek naar de rol van lipiden, vetten, in de hersenen van patiënten met de ziekte van Alzheimer. Gaandeweg de studie is de van oorsprong Spaanse wetenschapster ervan overtuigd geraakt dat lipiden een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van deze hersenziekte. Geld voor nader onderzoek is hard nodig.
Pilar Martinez houdt 5 oktober a.s. haar inaugurele rede tot hoogleraar. Een hoogtepunt in haar carrière, maar andere besognes vragen haar aandacht. “Ik maak me een beetje zorgen”, zegt ze in haar werkkamer aan de Universiteitssingel in Maastricht. “In 2014 hebben we voor het onderzoek naar de invloed van lipiden op het ontstaan van Alzheimer een subsidie van 1,4 miljoen euro van ZonMW ontvangen. Voldoende voor vier jaar. Langzaam maar zeker boeken we vooruitgang, krijgen we hoop op een fundamenteel nieuw inzicht in de rol van lipiden in Alzheimer. We weten waar we moeten zoeken, we hebben het gevoel dat we nu onder het topje van de ijsberg kunnen duiken om enig inzicht te krijgen in het ontstaan van degeneratieve hersenziektes zoals Alzheimer, Parkinson en Multiple Sclerose. En juist nu is het totaal onzeker of er meer geld komt om door te gaan met een nieuw project. Dus ik ben eerlijk: financiële hulp is noodzakelijk.”
Spoor
Het geld is schaars in de onderzoekswereld. De concurrentie is groot en gemiddeld wordt slechts één op de vijf subsidieaanvragen gehonoreerd. Er wordt heel veel onderzoek gedaan naar het ontstaan van hersenziektes”, legt ze uit. ”Met helaas teleurstellende resultaten wat betreft de vertaling naar nieuwe geneesmiddelen. Grote farmaceuten zijn gestopt met het zoeken naar nieuwe geneesmiddelen tegen Alzheimer. Hier in Maastricht zijn we destijds als een van de eerste universiteiten gestart met het onderzoek naar lipiden. Vetten dus die in elke menselijke cel zitten en in zeer ruime mate in de hersencellen. Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt dat bij vrouwelijke patiënten met Alzheimer iets mis is met een bepaald vet, sphingolipiden genaamd. Wij kijken hier nu niet naar de oorzaken, maar we onderzoeken of we met medicijnen de samenstelling van de vetten kunnen veranderen. Als dat lukt dan hebben we misschien de sleutel in handen voor een nieuw principe van een therapie.”
Begin
Pilar Martinez wint er geen doekjes om, zo’n therapie is nog heel ver weg. “We staan pas aan het begin. We onderzoeken in vitro, in de labs, en doen proeven met muizen. Het zijn zeer ingewikkelde en gecompliceerde processen. Er zijn zoveel verschillende lipiden die stuk voor stuk invloed hebben op het membraan van de cel. Maar we weten wel dat door het manipuleren van de vetten de cellen veranderen. En misschien wel genezen als ze ziek zijn of afsterven zoals bij Alzheimer. We zien ook invloed op ontstekingen en dus op het ontstaan van kanker en vaatproblemen. Daar móeten we mee verder.”
EURLIPIDS
Een hartstochtelijk pleidooi van Pilar Martinez dat in academische kring brede steun vindt. Zeker bij EURLIPIDS, een virtueel samenwerkingsplatform van de universiteiten van Luik, Leuven, Aken, Hasselt en Maastricht, DSM en M4I (Maastricht Multimodal Molecular Imaging Institute). Een platform opgericht met Europese Interreg-steun en puur gericht op lipiden. “Uniek”, zegt Pilar Martinez die namens Maastricht UMC+ nauw betrokken was bij het opzetten van EURLIPIDS en nu met haar eigen onderzoeken input levert. “Zo veel expertise en apparatuur in een straal van veertig kilometer. Elke deelnemende universiteit heeft zijn eigen specialisme en onderzoeksapparatuur. Door die te bundelen krijg je als wetenschapper toegang tot allerlei technieken. Belangrijk omdat je lipiden immers op verschillende manieren kunt bestuderen.”
Pilar Martinez (1972) is moleculair bioloog en promoveerde cum laude aan de universiteit van Valencia. Sinds 2002 werkt ze voor Maastricht UMC+ als achtereenvolgens onderzoeker, assistent-professor en sinds oktober 2017 als hoogleraar Neuro-inflammatie en Neuro-psychiatrische aandoeningen. In 2016 kreeg ze als eerste UM-onderzoeker een beurs van het Canadese Weston Brain Institute voor haar onderzoek naar de ziekte van Alzheimer.
Martinez spreekt op vrijdag 5 oktober a.s. haar oratie uit, getiteld ‘Lipids and antibodies in neurological and psychiatric diseases’.
Voorafgaand vindt in het Centre Ceramique aan het Plein 1992 in Maastricht het minisymposium ‘About lipids and antibodies in brain and nervous system disorders’ plaats, met lezingen over verschillende neurodegeneratieve en neuro-inflammatoire aandoeningen als myasthenia gravis, alzheimer of encefalitis. Aanmelden kan via deze link
Spectrometrie
Met massaspectrometrie bijvoorbeeld. Hier in Maastricht brengen we met de nieuwste scanners en imagingtechnieken de veranderingen in lipiden tot op moleculair niveau in beeld. We kunnen zien wat een stofje teweegbrengt en dat brengt ons weer dichter bij het doorgronden van die lipiden. Juist voor mijn onderzoek is dat ideaal, want wij willen weten wat lipiden in de cel doen. Als bioloog ben ik echter geen techneut. In EURLIPIDS komen die disciplines samen.”
Cruciaal
Net voor de zomer publiceerde een technische partner van EURLIPIDS een eerste succes in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Methods: een tool waarmee op basis van de lipidenspiegel snel de ernst en stadium van een ziekte als Alzheimer of MS is vast te stellen. “Een mooi resultaat”, zegt Pilar Martinez, “en een tool die wij ook gaan gebruiken. In ieder geval is weer iets duidelijker geworden dat lipiden cruciaal zijn voor de gezondheid van menselijke cellen. Wordt vervolgd, zoveel is zeker.”
Lees ook
-
Karlien Strijbosch deed promotieonderzoek naar Senegalese migranten die onvrijwillig terugkeerden na een verblijf in Europa. Ze liep aan tegen muren van zwijgzaamheid, wantrouwen en schaamte. Een gesprek met Karlien Strijbosch en haar promotor Valentina Mazzucato over een onderzoek dat noodzakelijke...
-
Na jaren van turbulentie, heeft het leven van alumna Lea Vink een vlucht genomen in Wenen. Ze kan er nieuwe stappen zetten in haar loopbaan op het kruispunt van luchtvaart en organisatiepsychologie. Ook op persoonlijk gebied lacht het geluk haar toe sinds haar transitie van man naar vrouw.
-
Sinds afgelopen september is Cengiz Akbulut het hoofd van het laboratorium van het nieuwe Stem Cell Research University Maastricht (SCRUM). Een gesprek over minderheden, het ontstaan van leven en Swingdansen.
