Het plastische brein als nieuw moreel kompas
Wie wel eens een boekhandel binnenloopt, kan er niet omheen. De schappen puilen uit van populairwetenschappelijke boeken over ons brein. Ze bieden een schat aan bruikbare kennis, van inzichten in het puberbrein tot tips om het verouderende brein gezond te houden. Onze hersenen blijken niet alleen een spannend onderzoeksterrein, maar lijken ook meer en meer van invloed op hoe wij vinden dat we zouden moeten leven. Ties van de Werff (FASoS) wijdde er zijn promotieonderzoek aan.
Kennis van het brein heeft zich de laatste tijd revolutionair ontwikkeld. Maar heeft die neurowetenschap ook revolutionaire veranderingen gebracht in ons moreel en ethisch handelen? Die vraag stelde cultuurfilosoof Ties van de Werff zich en hing de kwestie op aan drie belangrijke tijdsgewrichten in het leven: de opvoeding, ons werk en ouder worden. “Eigenlijk gaan die zelfhulpboeken van neurowetenschappers helemaal niet alleen over de hersenen, ze doen aan deugdethiek”, aldus Van de Werff. “Ons brein bepaalt volgens die schrijvers in hoge mate wat goed leven is. Dat is op zich niet erg, maar van die ethische kant zouden breinonderzoekers zich best wat meer rekenschap mogen geven.”
Goed opvoeden
Van de Werff onderzocht onder meer hoe kennis van het puberbrein zich vertaalt in opvoedingsadviezen aan ouders. De ontwikkeling van de hersenen in de periode van adolescentie is volgens vooraanstaande neurowetenschappers uniek. Het puberende brein is immers nog niet volgroeid. Het typische ‘pubergedrag’ - soms opstandig en vrij impulsief - kan er voor een groot deel door worden verklaard. Moderne opvoedadviezen pleiten er dan ook voor om pubers vooral de ruimte te geven. Tegelijkertijd moeten ouders duidelijke grenzen stellen en streng zijn waar het moet. “Dat lijken nieuwe inzichten, maar dit soort adviezen vind je ook al terug in de beroemde opvoedbijbel van Dr. Spock”, zegt Van de Werff. “Sterker nog, zelfs de oude Grieken zagen de puberteit al als een periode die speciale aandacht nodig heeft wat betreft de opvoeding. Plato en Aristoteles bijvoorbeeld beschreven allebei de periode tussen 14 en 21 jaar oud als ‘a stage in life characterized by the struggle between the passions and the slow establishment of reason.’ Kortom, opvoedadviezen op basis van het puberbrein zijn helemaal niet nieuw. Alleen worden ze tegenwoordig onderbouwd door te verwijzen naar het plastische brein.”
Ties van de Werff (37) studeerde gezondheidswetenschappen, cultuurwetenschappen, én wetenschap- en techniekstudies aan de Universiteit Maastricht.Hij is actief op het grensvlak van wetenschap en cultuur, en stond met Dorien van den Hurk, zijn partner, aan de basis van Tante Netty, een Eindhovens collectief van kunstenaars en ontwerpers dat met bewoners werkt aan de ontwikkeling van hun wijken.
In aansluiting op zijn promotie gaat Van de Werff nu experimenteel onderzoek doen naar engagement en publieksparticipatie bij klassieke concerten, in samenwerking met Philharmonie Zuidnederland.
Goed werken
Werk is een volgende levensfase waarin het plastische brein een grote rol speelt. In de huidige samenleving is werk namelijk een scharnierpunt in het leven van veel volwassenen; het biedt inkomen, geeft structuur aan de dag, zorgt voor sociale status en is een dankbaar gespreksonderwerp op borrels en partijen. Hier komen we de oude Grieken dan ook niet tegen, want die waren absoluut geen fan van het concept werk. Zelfdiscipline was een deugd van levensbelang voor veel Griekse filosofen, maar werk niet; dat was voor slaven. “Op dit punt grijpen zelfhulpboeken van neurowetenschappers terug op het boeddhisme”, weet Van de Werff. “Veel mensen ervaren stress op het werk. Mindfulness is tegenwoordig het toverwoord om daarmee om te gaan.” Met hulp van de neurowetenschappen is meditatie eerst ontdaan van zijn boeddhistische wortels. Vervolgens prijzen breincoaches mindfulness aan als hersentraining, een remedie tegen stress en een bron van creativiteit. En dat niet alleen: een mindful brein plaveit ook nog eens de weg naar een sociale werkcultuur en een betere balans tussen werk en privé. “Goed beschouwd is dit een vrij neo-liberaal sausje”, aldus Van de Werff. “Voor stress op het werk is voor ieder individu een heel geschikte oplossing. En die ligt dan kennelijk in hersentraining. Dan bekijk je het probleem van stress op het werk wel heel individualistisch, passend bij een denkwijze waarin werkende mensen vooral productiefactoren zijn. Ik zie aanpassing van werkdruk als mogelijke oplossing voor het probleem in ieder geval niet echt terug in de mindful aanpak.”
Goed oud worden
Ook op het vlak van de ouderdom roeren neurowetenschappers de trom. Van hersengymnastiek via de lopende band bij Omroep Max tot op hoge leeftijd trainen voor de marathon, alles wordt in het werk gesteld om het brein gezond te houden, via leefstijlaanpassingen neurodegeneratieve ziekten te helpen voorkomen en je eeuwig jong te blijven voelen. “Dat hoopgevende stuk is echter maar één kant van het verhaal van ouderdom”, aldus Van de Werff. “Ziekte, lijden, omgang met het lot en uiteindelijk de dood zijn onderdelen van het ouder worden die je weinig terug ziet in de zelfhulpboeken van neurowetenschappers.” Is de kennis van het plastische brein daarmee een moderne panacee? Zo erg is het nu ook weer niet, vindt Van de Werff. "Populaire boeken over het plastische brein gaan gewoon over hoe we moeten oefenen om goed te leven. Dat is eigenlijk deugdethiek, en die is waardevol. De Grieken grepen daarvoor terug op de filosofie, wij vallen nu terug op het plastische brein. De kennis van het brein wordt op deze manier waardevol gemaakt voor wat we eigenlijk al weten. En daar zouden neurowetenschappers zich iets meer rekenschap van mogen geven. Breinfeiten spreken niet voor zich. Uiteindelijk gaat ook het valoriseren van kennis, waarde toekennen, gewoon over ethiek."
Lees ook
-
Als peuter al was promovendus Pieter du Plessis niet weg te slaan uit de keuken en hij dreigde op latere leeftijd zelfs masterchef te worden. Totdat deze droom door de harde realiteit uiteenspatte. Als onderzoeker gebruikte hij nationale gerechten als lens, waarmee hij naar het verleden en de...
-
Alumnus Alessandro Portante rent twintig marathons in twintig dagen door de twintig regio's van zijn thuisland Italië, een uitdaging die hij Project Venti noemt.
-
Als je op een luchtige en gezellige manier kennis wilt maken met de plantaardige keuken, dan is Maastricht goes Vegan misschien iets voor jou. Dit non-profit kookevenement wordt georganiseerd door onder andere Werner Teeling van de Faculty of Psychology and Neuroscience.
