Mariken Lenaerts (M.F.)
Het recht is een wonderlijk iets. Het meest bijzondere eraan is dat het recht op allerlei entiteiten labels kan plakken, waardoor deze entiteiten ineens in staat zijn dingen te doen of juist niet, die met hun fysieke gesteldheid tamelijk weinig te maken hebben. Het juridische label ‘persoon’ en de invulling die aan zo’n label gegeven wordt, kan deuren openen en sluiten. Ik heb onderzoek gedaan naar de schrijnende gevolgen van een politiek waarbij aan verschillende groepen mensen verschillende persoonslabels uitgedeeld worden. Mijn onderzoek naar de invloed van het nationaalsocialisme op het huwelijks- en echtscheidingsrecht liet zien hoeveel invloed een label kan hebben op het leven van mensen en waar het maken van onderscheid tussen groepen mensen toe leidt.
In mijn huidige onderzoek kijk ik verder dan alleen mensen. De mens staat namelijk niet op zichzelf, maar is onderdeel van een grotere wereld, een wereld met niet alleen menselijke constructies zoals bedrijven en gemeenschappen, maar ook niet-menselijke entiteiten zoals dieren, planten en ecosystemen. Het recht neemt momenteel echter de mens als uitgangspunt. Het recht is gemaakt door en voor de mens, alle andere entiteiten spelen daarin een bijrol. Hun rol wordt groter naarmate ze een rol toebedeeld krijgen die (deels) gemodelleerd is naar de mens, zoals bijvoorbeeld bij bedrijven met rechtspersoonlijkheid gebeurt. Hoe groter de rol, hoe meer een entiteit juridisch ‘kan’, maar zonder juridische persoonlijkheid blijven de mogelijkheden tamelijk beperkt en de rol over het algemeen passief.
Ik betrek dit op actuele thema’s, in het bijzonder op klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. Rechtszaken zoals de Urgenda-zaak laten zien dat de oplossing mede in de juridische hoek gezocht wordt, zowel door leken als door juristen. De vraag is op welke manier het recht kan bijdragen aan een systemische oplossing. Veel oplossingen worden namelijk nog steeds gezocht binnen het mensgecentreerde systeem. Rechtszaken waarin rivieren of zelfs hele ecosystemen juridische persoonlijkheid krijgen en daarmee min of meer gelijkgesteld worden aan een mens zijn bijzonder waardevol in de strijd tegen klimaatverandering en verlies van biodiversiteit, maar bevestigen de mens als middelpunt van het juridisch systeem.
In mijn onderzoek bepleit ik een paradigmaverschuiving en onderzoek ik hoe dat het beste kan gebeuren. Een nieuw paradigma hoort uit te gaan van de aarde als samenhangend ecosysteem. Permacultuur, oorspronkelijk ontwikkeld voor landbouw, maar toepasbaar in een veel breder maatschappelijk perspectief, biedt een dergelijk paradigma. Het is een intrinsiek wederkerig systeem, wat per definitie uitgaat van het idee dat de mens slechts één element in een groter ecosysteem is. Permacultuur gaat uit van drie ethische principes: goed zorgen voor de mens, goed zorgen voor de aarde en eerlijk alles delen. De hypothese is dat de ethische principes van permacultuur aan de wieg kunnen staan van een duurzamere én socialere samenleving met meer (economische) gelijkheid. Daarbij onderzoek ik primair of en zo ja, op welke manier de ethische principes van permacultuur een basis kunnen vormen voor een herwaardering van de uitgangspunten van ons juridisch systeem.
![](/sites/default/files/ppp/70010342/2018-01-17_profielfoto.jpg)