Belangenconflicten – hoe ze te herkennen en wat te doen
De Universiteit Maastricht heeft wetenschappelijke integriteit hoog in het vaandel staan. In deze blog gaat David Shaw, universitair hoofddocent Health Ethics & Law, in op belangenconflicten en geeft hij enkele voorbeelden en advies.
Wat zijn belangenconflicten?
De meeste mensen denken bij het woord belangenconflict aan financiële belangenconflicten omdat die het meest zichtbaar zijn. Maar er zijn allerlei andere belangenconflicten, zoals persoonlijke en professionele. Zo verwachtten sommige afdelings- en laboratiahoofden in de ‘slechte oude tijd’ dat ze automatisch als auteur van een paper werden vermeld, zelfs als ze niet aan het artikel hadden bijgedragen. Een ander voorbeeld van een persoonlijk/professioneel belangenconflict is een vriend of collega voordragen als reviewer voor je paper.
Er zijn ook medische belangenconflicten waar je eigen ziekte of de ziekte van een familielid je besluitvorming kan beïnvloeden. Stel je bijvoorbeeld voor dat de PI van een kankeronderzoek een zoon heeft met dezelfde kankersoort als in de trial. Dit zou mogelijk een belangenconflict kunnen zijn in de manier waarop hij pediatrische patiënten behandelt in het onderzoek. Een ander voorbeeld is als je een paper schrijft over een medische aandoening waar je zelf aan lijdt of mee te maken hebt. Zo schreef ik een blog over de gevaren van kopballen in voetbal. Ik had een belangenconflict en gaf dat ook aan: “de oudste zoon van de auteur speelt centrum-middenveld en ziet een kopbalverbod niet zitten.”
Hoe ga je om met belangenconflicten?
Een belangenconflict kenbaar maken kan moeilijk zijn vanwege, jawel, een belangenconflict: aan de ene kant wil je het juiste doen, maar aan de andere kant wil je ook je baan behouden. Niks zeggen lijkt dan misschien veiliger. Wat moet je nu doen als je met een (potentieel) belangenconflict te maken krijgt? Mijn advies is: denk er goed over na voordat je actie onderneemt. Praat erover met een vriend of collega als dat kan, en onderneem dan stappen om het conflict te stoppen. Als je ziet dat iemand anders wellicht met een belangenconflict te maken heeft, kun je hem of haar erop wijzen. Maar ga niet meteen in de paniekmodus. Benader het onderwerp voorzichtig. En gebruik niet het wijzende vingertje, maar help diegene om het conflict te zien. Sommige onderzoekers kennen misschien niet alle regels en zijn zich er daarom niet eens van bewust dat er een belangenconflict is.
Het is ook goed om te weten dat er vertrouwenspersonen zijn die je advies kunnen geven over hoe je de situatie kunt aanpakken. Verder zijn er ombudspersonen die je om advies kunt vragen, en er is een commissie wetenschappelijke integriteit voor de ernstigere gevallen. De roadmaps for scientific Integrity and social safety voor studenten, PhD-studenten, of staf helpen je om de juiste persoon te vinden voor je specifieke situatie.
Blijf je vooroordelen de baas
Twijfel je of je met een (potentieel) belangenconflict te maken hebt? Goede vragen om jezelf te stellen zijn ‘heb ik relaties of contacten die mijn objectiviteit kunnen beïnvloeden?’ ‘Zijn er factoren die mijn onderzoek beïnvloeden?’ Als je dat controleert, kun je je vooroordelen de baas blijven terwijl je verder gaat met je onderzoek.