Wetenschapsagenda oktober 2009

“Zuurvlees”

“Psychopathology and ageing; towards a better understanding of psychosis and depression in later life”

Onderzoek naar psychose en depressie vindt meestal plaats onder jongeren, dit proefschrift gaat over ouderen. Psychotische symptomen ontstaan namelijk vaak pas in de tweede levenshelft. De prognose is bovendien bijzonder ongunstig wanneer 65+ers een eerste psychose krijgen. Depressie bij ouderen gaat vaak gepaard met stoornissen in het denken (zoals verlies van het geheugen).

Het onderzoek van Köhler laat duidelijk zien dat, in tegenstelling tot vroegere voorstellingen, de cognitieve stoornissen blijvend zijn. Bij gezonde ouderen blijkt depressie een risicofactor te zijn voor versnelde cognitieve achteruitgang. Kleine laesies in de witte stof van de hersenen blijken hieraan ten grondslag te liggen.

Trefwoorden:

depressie, psychose, ouderen, cognitieve stoornis

“The interplay between genetics and epigenetics in colorectal cancer”

Dikkedarmkanker kent een hoge mortaliteit, mede omdat de ziekte vaak in een te laat stadium ontdekt wordt. Dikkedarmkanker is het eindresultaat van een complex samenspel tussen genetische en epigenetische (processen die genexpressie beïnvloeden zonder de DNA basenvolgorde te veranderen) afwijkingen. De bestudering van genetische en epigenetische afwijkingen toont aan dat epigenetische afwijkingen vroeg optreden in het ontstaan van dikkedarmkanker en om die reden goed bruikbaar zijn bij de vroege opsporing van de ziekte. Op grond van genetische en epigenetische afwijkingen kunnen dikkedarmkankers ingedeeld worden in subgroepen die in gedrag en overleving van elkaar verschillen. Toekomstig onderzoek zal aantonen of deze subgroepen een verschillende behandelingsstrategie behoeven.

Trefwoorden:

darmkanker, genetica, epigenetica

“Dietary acrylamide intake and human cancer risk”

Acrylamide is een stof die voorkomt in voedingsmiddelen, zoals frites, chips, koekjes en koffie. Dit promotieonderzoek behelst epidemiologisch onderzoek naar de relatie tussen acrylamide-inname via voeding en het risico op kanker.

Het risico op baarmoeder- en eierstokkanker blijkt verhoogd bij toenemende acrylamide-inname. Ook is er een positief verband tussen acrylamide en het risico op nierkanker bij mannen en vrouwen en mondholtekanker bij vrouwen. Aan de andere kant levert de studie ook aanwijzingen voor een risicoverlagend verband tussen acrylamide en longkanker en blaaskanker bij vrouwen, en prostaatkanker en keelholtekanker bij mannen. Deze verbanden moeten ook in andere studies onderzocht worden om meer zekerheid te krijgen over de oorzakelijkheid ervan.

Trefwoorden:

acrylamide, kanker, voeding

“Beyond Weber and Straight Cucumbers: Bureaucratic Politics in the EU”

“Constitutionalising Polycontexturality: the Legal Foundations of Tansnational ‘private’ Regimes”

“Theory- and evidence-based interventions to enhance adherence among HIV-infected patients using highly active antiretroviral therapy”

“Rechtsbescherming en overheidsovereenkomsten”

“Hypnotics and Anxiolytics”

Een groot aantal experimentele gedragsstudies met gezonde jonge vrijwilligers toont aan dat slaap- en kalmeringsmiddelen de rijvaardigheid negatief kunnen beïnvloeden. Algemeen werd verwacht dat deze negatieve effecten minder sterk tot uiting zouden komen bij patiënten als gevolg van de bijkomende gunstige effecten op de slaap- of angststoornis en de gewenning die na langdurig gebruik optreedt. Vergelijkende studies met patiënten en meer kwetsbare groepen zoals ouderen zijn schaars.

Dit proefschrift onderzoekt in hoeverre factoren, als leeftijd, geslacht, (slaap)stoornis en snelheid van afgifte van het middel de effecten van slaap- en kalmeringsmiddelen op de rijvaardigheid beïnvloeden.

Het blijkt dat er nauwelijks verschil is tussen de jonge vrijwilligers en kwetsbare groepen als patiënten en ouderen. De resultaten ondersteunen de algemene verwachting niet.

Trefwoorden:

slaap- en kalmeringsmiddelen, rijvaardigheid, slapeloosheid

“Bias for the unattractive self: on the role of attention in eating disorders and body dissatisfaction”

Er heerst nog veel onzekerheid over de precieze oorzaken van eetstoornissen. Tegelijkertijd zijn vrouwen tegenwoordig steeds vaker ontevreden met hun lichaam.

In dit proefschrift wordt de rol van aandacht in de oorzaken en instandhouding van eetstoornissen, en in het bijzonder lichaamsontevredenheid onderzocht. Het blijkt dat eetstoornispatiënten, in vergelijking met gezonde vrouwen, sneller zijn in het opmerken van informatie die met het lichaam te maken heeft en hun aandacht trager weg richten van informatie die met voeding te maken heeft. Verder blijkt dat de manier waarop vrouwen naar hun eigen lichaam kijken een belangrijke rol speelt in de manier waarop ze zich over hun eigen lichaam voelen. Kijken naar lelijke lichaamsdelen veroorzaakt lichaamsontevredenheid terwijl kijken naar mooie lichaamsdelen juist kan leiden tot meer lichaamstevredenheid.

Trefwoorden:

eetstoornissen, aandacht, lichaamsontevredenheid

“Theodoor Weustenraad (1805-1849) en de ‘Percessie van Scherpenheuvel’”

De jurist, journalist en dichter Theodoor Weustenraad (1805-1849) was gegrepen door de idealen van vrijheid en gelijkheid en droomde van een nieuwe aarde. Na zijn rechtenstudie in Luik werd Weustenraad in Maastricht redacteur van het dagblad L’Éclaireur, waarin hij de regeringspolitiek van Willem I bestreed. In 1830 week hij uit naar België. Hij geloofde in een betere toekomst dankzij de industrie en hij bezong de wonderen van de techniek. Met essays en gedichten droeg hij bij aan de natievorming in de jonge Belgische staat. Zijn klaagzang Maestricht uit 1834 markeert het begin van de mythe die opperbevelhebber generaal Dibbets voorstelt als de verkrachter van de Maastrichtse volkswil.

De biografie wordt gevolgd door de editie van het handschrift van de Percessie van Scherpenheuvel. Dit 2000 verzen tellend ‘mock epic’ in Maastrichts dialect blijkt 160 jaar na Weustenraads dood nog steeds springlevend.

Trefwoorden: 

biografie, journalistiek, literatuur, dialect

“Chemische eiwitsynthese in beeld”

“With the body in mind; the role of exercise and acid-base balance in panic”

We bestudeerden de anti-paniek-effecten van acute lichamelijke oefening terwijl tegelijkertijd mechanismen voor het opwekken van experimentele paniek werden toegepast. We maakten gebruik van CO2 inademing als een model om paniek op te wekken en toonden zo aan dat acute lichamelijke oefening een bruikbare techniek is om experimentele paniek te verminderen. We gebruikten ook farmacologische en genetische technieken om de voornaamste neurotransmittersystemen te onderzoeken in relatie tot experimentele paniek.

Daarbij stelden wij vast dat blokkering van het endorfine systeem met naltrexon op zichzelf symptomen kon veroorzaken die op paniek lijken, maar dat deze blokkering de reactie op CO2 niet verhoogde. We stelden ook vast dat de dosisafhankelijke paniekreactie op CO2 wordt geassocieerd met een polymorfisme in het 5-HT transportergen, vooral bij hogere doses.

Trefwoorden:

antipanic effects, exercise, CO2 inhalations

“On the pathway from stress to psychosis”

Bij het ontstaan van een psychose spelen genetische en omgevingsinvloeden een rol. Een manier om mogelijke genetische invloeden te onderzoeken is te kijken naar risicofactoren die ook bij familieleden van patiënten voorkomen. Gevonden werd dat patiënten die een psychose hebben gehad en meer gevoelig zijn voor stress in het dagelijks leven, broers en zussen hebben die ook meer gevoelig zijn voor deze kleine dagelijkse stress. Bovendien werd gevonden dat stressgevoeligheid vooral samenhangt met psychotische symptomen  als wanen en hallucinaties, de zogenaamde “positieve symptomen”. Het is daarom wellicht nuttig om behandeling direct te richten op deze onderliggende risicofactor.

Trefwoorden:

genetische factoren, psychose, stressgevoeligheid

“Substrate metabolism in type 2 diabetes”

Waarom sporten precies een gunstige invloed heeft op de lichamelijke gezondheid is nog niet helder, maar een enzym genaamd AMP-activated protein kinase (AMPK) speelt zeker een belangrijke rol. Het stofje 'AICAR' activeert dit enzym en zou zo op een kunstmatige manier de effecten van sporten kunnen nabootsen.

Dit proefschrift toont voor de eerste keer in mensen aan dat 'AICAR' de hoeveelheid suiker en vetten in het bloed verlaagt. Het doet dit door de afgifte van suikers en vetten door de lever en het vetweefsel te verlagen. Deze afgifte is bij mensen met type 2 diabetes te hoog. Daarom zou AICAR een interessant middel zijn om type 2 diabetes te bestuderen, en uiteindelijk om nieuwe medicijnen of andere interventiestrategieën te ontwikkelen. De effecten van AICAR in mensen zijn echter niet helemaal hetzelfde als de effecten van sporten.

Trefwoorden:

diabetes type 2, AICAR, sport

“From Primary Commodity Dependence to Diversification and Growth”

Deze studie laat zien dat de afhankelijkheid van export van natuurlijke grondstoffen en het onvermogen om voldoende technologische kennis aan te trekken voor een gediversifieerde productie, de ontwikkeling belemmert van vele Afrikaanse landen beneden de Sahara.

Onze resultaten tonen aan dat een bepaald drempelniveau van exportdiversificatie onontbeerlijk is voor duurzame economische groei. Beleidsinspanning moet daarom gericht worden op de opbouw van exportdiversificatie voor een duurzame economische ontwikkeling.

Trefwoorden:

ontwikkelingslanden, export, duurzaamheid, diversificatie

“The role of Public Capital on Economic Development”

Dit proefschrift bestudeert de mogelijke rol van overheidskapitaal in economische ontwikkeling in relatie tot ongelijkheid, groei en armoedestrik. Ongelijkheid is slecht voor groei als tekortkomingen op kredietmarkten de armen belemmeren het juiste investeringsbedrag aan te gaan. Het proefschrift toont analytisch aan dat bepaalde overheidsinvesteringen enkele beperkingen in middelen zouden kunnen lenigen door middel van factorsubstitutie en zo de verdeling van inkomen en daarmee economische groei kunnen verbeteren. Het proefschrift bestudeert ook de rol van overheidskapitaal in de armoedeval. De empirische kant van het onderzoek richt zich op meer beleidgeoriënteerde problemen: Hoe belangrijk is overheidskapitaal voor economische groei in ontwikkelingslanden? Hoeveel moet het overheidskapitaal bedragen?

Trefwoorden:

Inkomensongelijkheid, overheidskapitaal, economische groei,  armoedeval

“Satellite cells and skeletal muscle characteristics in sarcopernia”

Veroudering gaat gepaard met verlies van spiermassa en spierkracht, ook wel sarcopenie genoemd. Dit leidt tot functionele beperkingen en een afname van de kwaliteit van leven. Satellietcellen (de zogenaamde “spierstamcellen”) zijn van essentieel belang voor het behoud van spierweefsel.

Dit proefschrift toont aan dat sarcopenie gepaard gaat met een afname van het aantal satellietcellen in de skeletspieren. Krachttraining kan het aantal satellietcellen weer doen toenemen en vormt een effectieve methode om spiermassa en spierkracht te herstellen. Het onderzoek beschreven in het proefschrift laat zien dat satellietcellen een primaire rol spelen bij sarcopenie en bij de toename van spiermassa na krachttraining in ouderen.

Trefwoorden:

spiermassa, spierkracht, sarcopenie, satellietcellen, krachttraining

“Connecting health care professionals: Studies on a generic HER system framework”

Elektronische Patiënt Dossier (EPD) systemen bevatten informatie over de gezondheid en de gezondheidsproblemen van patiënten. Deze systemen zijn geëvolueerd van administratieve systemen tot kennisbronnen die het zorgproces ondersteunen. De huidige trend naar multidisciplinaire, geïntegreerde zorg vraagt een virtueel EPD dat de gezondheidsinformatie van een patiënt uit verschillende bronnen integreert, informatie uitwisselt met andere systemen en nieuwe medische concepten verwerkt. Het Landelijk EPD is een rudimentair voorbeeld van zo’n virtueel EPD.

In dit proefschrift wordt een generiek EPD systeem raamwerk voorgesteld en onderzocht dat aan deze eisen voldoet. Het raamwerk is getest door het ontwikkelen en implementeren van een EPD systeem (PropeRWeb). Deze implementatie is vervolgens geëvalueerd. Daaruit bleek dat de beveiligingsaspecten verder aangescherpt en gestandaardiseerd moeten worden, zeker als medische gegevens tussen organisaties worden uitgewisseld.

Trefwoorden:

elektronisch patiëntendossier, standaarden, archetypes, EPD, zorg ICT

“Framing health communication messages”

“Effect of housing in an enriched environment on the recovery from experimental inflammatory pain”

“Competency in shaping one’s life; autonomy of older adults with type 2 diabetes mellitus who are treated in a nurse-led clinic”

Dit proefschrift ontwikkelt een theorie op het gebied van patiëntautonomie en beschrijft de interactionele processen in verband met het realiseren van autonomie voor oudere volwassenen met type 2 diabetes mellitus. Autonomie wordt gedefinieerd als het vermogen zijn/haar eigen leven in te richten, gebaseerd op kenmerken die uniek zijn voor een persoon, bij veranderende gezondheidstoestand en levenssituatie. Dit zorgt voor een mix van dimensies die op een bepaald moment het meest van toepassing lijken. Gespecialiseerde Diabetesverpleegkundigen moeten kunnen begrijpen wat de patiënt onder autonomie verstaat en zij moeten hun benadering aanpassen aan de behoeften, overtuigingen en vaardigheden van iedere individuele patiënt. De gespecialiseerde Diabetesverpleegkundigen kunnen de autonomie van oudere volwassenen met type 2 diabetes mellitus het beste ondersteunen door gelegenheden te faciliteren waarin deze patiënten de mogelijkheid hebben hun eigen zelfstandige beslissingen te nemen en hun eigen hulpbronnen te creëren voor wat betreft ondersteuning van anderen.

Trefwoorden:

type 2 diabetes mellitus, autonomie

“On the digital road to recovery? Assessment, theory, and treatment of depression via the Internet”

Zelfhulpbehandeling voor depressie via internet zonder professionele begeleiding is niet effectiever dan de gewone zorg door de huisarts. Beide eerstelijnsbehandelingen zijn onvoldoende in staat om depressieve klachten te verminderen. Zowel direct na de behandelingen als een jaar later zijn de klachten nog altijd aanzienlijk. Vooral voor mensen met ernstige klachten lijken deze behandelingen onvoldoende effectief. Dit concludeert Esther de Graaf in haar proefschrift. Hoewel zelfhulp via internet veelbelovend lijkt, moet beter onderzocht worden wie er baat bij heeft en wie niet. Een nauwkeurig beleid rondom de invoering van online zelfhulp in het huidige zorgstelsel evenals de vergoeding ervan door zorgverzekeraars is noodzakelijk.

Trefwoorden:

depressie, online zelfhulp, huisarts

“Stress reactivity in borderline personality disorder”

Dit proefschrift onderzoekt emotionele en psychotische reacties van borderline patiënten in het dagelijks leven, en bestudeert de effecten van trauma in de kindertijd op emotionele stressreactiviteit bij een volwassen groep frequente huisartsenbezoekers. Het blijkt dat borderline patiënten significant sterker emotioneel en psychotisch reageren op alledaagse stress dan mensen met psychotische stoornissen, mensen met angstgerelateerde persoonlijkheidsstoornissen en gezonde controlepersonen.

De huisartsenbezoekers die trauma in de kindertijd meemaakten, reageerden emotioneel significant sterker op alledaagse stress dan de groep zonder trauma. Dit effect was het meest uitgesproken voor trauma onder de leeftijd van tien jaar.

Dit is voor het eerst dat deze fenomenen wetenschappelijk aangetoond worden in het dagelijks leven. De resultaten onderstrepen de impact van alledaagse stress op borderline patiënten en volwassenen die trauma in de kindertijd meemaakten. Hieruit volgt het belang van stressreductie in brede zin.

Trefwoorden:

stress, emoties, psychose, borderline persoonlijkheidsstoornis

“Van kwaad tot erger; de sociale constructie van satanisch ritueel misbruik in de Verenigde Staten en Nederland”

In Van kwaad tot erger wordt het debat over sata­nisch ritueel mis­bruik in de Verenigde Staten en Nederland onderzocht. Het verloop daarvan wordt besproken aan de hand van ontwikkelingen binnen de maatschappelijke terreinen waarop die discussie wordt gevoerd, namelijk de psychotherapie, de media en de strafrechtspraktijk. Als voorbeeld dienen enkele geruchtma­kende (straf)zaken die grote in­vloed hebben gehad op het verloop van de discus­sie, zoals het ontuchtschandaal in Oude Pekela, de Eper incestaffaire en de zaak Dutroux. Er wordt ingegaan op overeenkom­sten en ver­schillen in de maat­schap­pelijke, poli­tieke en religieuze struc­tuur van de Verenigde Sta­ten en Nederland. Tevens wordt een verklaring gegeven voor het feit dat het debat over satanisch ritueel misbruik in de Verenigde Staten is ontaard in een morele paniek (de meest omvangrijke vorm van buitenproportioneel collec­tief gedrag, sterker dan massahysterie), terwijl zoiets in Neder­land ­is uitgebleven.

Trefwoorden:

satanisch ritueel misbruik, strafrecht, psychotherapie, media

“Dietary protein in the regulation of the somatotropic axis”

Te weinig groeihormoon kan een oorzaak zijn van groeiachterstand bij kinderen, en van te veel buikvet bij volwassenen. Voor deze mensen kan extra groeihormoon positieve gevolgen hebben voor respectievelijk de lengtegroei en de lichaamssamenstelling. Dit proefschrift laat zien dat voeding een effectief middel is om de hoeveelheid groeihormoon in het bloed te verhogen. Soja-eiwit en melk-eiwit, al dan niet in combinatie met vetten of koolhydraten, bleken effectieve strategieën om groeihormoon afgifte te stimuleren. Dit kan perspectieven bieden voor een voedingstherapie om verlaagde groeihormoon spiegels te herstellen, of voor een geschikt diagnostisch instrument om een tekort aan groeihormoon vast te stellen.

Trefwoorden:

groeihormoon, voeding, diagnostiek

“Dietary proteins and energy balance”

Het is bekend dat diëten met een relatief hoog eiwitgehalte een effectief middel zijn voor gewichtsverlies en gewichtsbehoud na gewichtsverlies  Dit proefschrift beschrijft effecten van (specifieke) eiwitten in de voeding op eetlust en voedselinname bij een volgende maaltijd en op energiegebruik. Sommige eiwitten (alfa-lactalbumine, gelatine en gelatine met toegevoegd tryptofaan) onderdrukken de eetlust 40% sterker dan andere eiwitten (caseine, soja en wei) en reduceren de voedselinname bij een volgende maaltijd met 20%. Het eetlust-onderdrukkende effect van eiwitten wordt versterkt door de afwezigheid van koolhydraten in het dieet. Met betrekking tot het effect van eiwitten op het energiegebruik blijkt dat een hoog-eiwit dieet het energiegebruik verhoogt ongeacht de andere macronutriënten in het dieet.

Trefwoorden:

diëten, eiwitgehalte, energiebalans
Promotie mw. Margriet A.B. Veldhorst

“In vivo dosimetry using MOSFET detectors in radiotherapy”

De stralingsdosis van radiotherapiebehandeling van tumoren wordt voornamelijk bepaald aan de hand van rekenmodellen. Meer concreet bewijs van de hoeveelheid daadwerkelijk afgegeven c.q. opgenomen straling levert een meting tijdens de bestraling; meer zekerheid kun je niet krijgen. 
Een nieuw type miniatuur stralingsmeter werd getest en vervolgens toegepast voor metingen bij uitwendige bestraling (waarbij de meter tijdens behandeling op de patiënt geplaatst werd) en bij inwendige bestraling van de prostaat (brachytherapy, waarbij de meter in de plasbuis gebracht werd).  
Via deze methode kunnen voldoende data verzameld worden, om daarvan te leren, fouten te voorkomen, complicaties te reduceren en zo nodig behandelmethodes te verbeteren.

Trefwoorden:

Stralingsmeters, radiotherapie, tumoren