In Duitsland zijn ze er nu ook achter wat het betekent als één op de zeven kiezers zich aan het populisme uitlevert. Duitse vrienden en kennissen die ik spreek zijn geschokt; hoe heeft dit kunnen gebeuren?, stamelen ze.
Voor ons is het bijna saai, zo'n verkiezingsuitslag. Wij zijn het al gewend dat de traditionele zeurpieten die achterin de touringcar nooit iets goed vinden wat de reisleiding organiseert, inmiddels een aanzienlijk deel van de passagiers mee hebben. Hier geldt, in ons land en in Duitsland: veel mensen lopen niet achter de extreemrechtse beweging aan omdat ze geloven in de ideeën die daar gehuldigd worden, maar omdat ze ervan overtuigd zijn geraakt dat ze niet meer mee mogen doen.
Het gaat in Duitsland om een mengeling van dezelfde factoren die in ons land leidden tot de opkomst van partijen die zich afzetten tegen fundamenten en structuren van de samenleving, zonder zelf met een alternatief te komen -iets wat ondanks de naam ook geldt voor Alternative für Deutschland (AfD). Een grote groep mensen is achtergebleven ten opzichte van de rest.

Daarnaast vond een maatschappelijke omschakeling van normen en waarden plaats, die voor veel gewone mensen niet goed bij te houden en daarom niet meer acceptabel is. En dan is er het feit dat ook in Duitsland de succesvolle cohorten veel te laat de onvrede en achterliggende problemen serieus zijn gaan nemen. Het lijkt daarmee alsof Duitsland in een soort time lapse - in Hoogduits: Zeitraffer -terecht is gekomen: er was sprake van een opeenvolging van geleidelijke veranderingen in de Duitse maatschappij maar ook in de acceptatiegraad van die veranderingen. Door deze verkiezingsuitslag lijkt die omwenteling ineens versneld afgespeeld te zijn.

De onvrede gaat niet vanzelf weg. Het probleem is dat de AfD geen nazi-partij is, bestaand uit criminelen en putsjisten. De partij wordt voornamelijk geleid door derderangs politici en gefrustreerde burgers. En het is voor een samenleving misschien wel schadelijker dat racistische of naar racisme neigende denkbeelden, intolerantie en vergoelijking van geweld langzaam aan worden toegelaten in het alledaags bestaan, en ook gelegitimeerd rondzingen in de landelijke politiek.
 

'The times they are a changin',
aldus Bob Dylan dan maar.

Voor tegenkracht zijn daarom alle democratisch gezinde partijen nodig, ook de SPD. Één ding is onontkoombaar: de Duitse politiek moet, in lijn met de kernboodschap van onze troonrede, dringend prioriteit geven aan de burgers die de laatste jaren niet mee konden komen met de maatschappelijke ontwikkelingen, ter voorkoming van een nieuw soort Duitse verdeeldheid.

 Dit artikel is gepubliceerd in het FD van 25 september 2017 en overgenomen door Law Blogs Maastricht
 Geschreven door Ferdinand Grapperhaus, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit Maastricht.