Hoe psychologische stress tot darmontstekingen leidt
Een internationaal onderzoeksconsortium, waaronder NUTRIM-onderzoeker Zlatan Mujagic en andere Maastrichtse onderzoekers, heeft onderzoek gedaan naar de effecten van stress op de darmen. Dit onderzoek heeft eindelijk ontrafeld hoe stress leidt tot verergering van inflammatoire darmziekten. Deze kennis opent deuren naar nieuwe behandelingen voor IBD. Het onderzoek is gepubliceerd in het toonaangevende tijdschrift Cell en onlangs door Zlatan samengevat in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.
Een gezonde geest en een gezond lichaam
Een verband tussen een gezonde geest en een gezond lichaam wordt al millennia lang verondersteld. Dit verband blijkt er ook te zijn voor verschillende immuun-gemedieerde aandoeningen. We vermoedden al dat psychologische stress het immuunsysteem zou beïnvloeden bij patiënten met inflammatoire darmziekten (IBD, ziekte van Crohn en colitis ulcerosa).
Eerder onderzoek van het Maastricht UMC+ en het Zuyderland MC toonde een verband aan tussen acute psychologische stress en latere opflakkeringen van darmontsteking en de relatie met IBD. Het was echter nog onbekend of hier sprake is van een causaal verband. En zo ja, welk biologisch mechanisme ligt hieraan ten grondslag? Dit was de uitdaging voor het onderzoek.
Experimentele dierstudies en cohortstudies bij mensen hebben het mechanisme blootgelegd
De studie toonde bij muizen aan dat stress inderdaad een belangrijke factor kan zijn bij darmontsteking. Bovendien werd het biologische mechanisme systematisch ontrafeld, waarna deze bevindingen werden gevalideerd in verschillende onderzoek cohorten met patiënten met de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa.
Het onderzoek nader beschouwd door Zlatan
In deze studie werd stap voor stap bij muizen aangetoond dat psychologische stress de productie van glucocorticoïden stimuleert via de hypothalamus-hypofyse-bijnierschors. Dit stresshormoon zet enterische gliacellen aan tot de productie van het eiwit CSF1 dat op zijn beurt monocyten stimuleert die zich ophopen in het darmslijmvlies en pro-inflammatoire cytokine TNF produceren. Door dit mechanisme kan stress ervoor zorgen dat colitis ernstiger wordt bij muizen die een darmontsteking ontwikkelen.
In drie verschillende humane onderzoekcohorten, waaronder een van Maastricht UMC+ en Zuyderland MC, konden we deze bevindingen bij mensen valideren. Hiermee werd het biologische verband tussen psychologische stress en darmontsteking ook bij mensen aangetoond. De beschreven bevindingen roepen echter ook nieuwe vragen op. Zo laat dit onderzoek zien dat stress darmontsteking kan verergeren via glucocorticoïden, terwijl in de dagelijkse praktijk juist medicijnen als prednison worden gebruikt om darmontsteking bij IBD te behandelen. We weten echter ook dat overmatig gebruik van prednison bij patiënten met IBD kan leiden tot een ongunstig verloop van de ontsteking. Mogelijk speelt het beschreven mechanisme hier een rol. Verder onderzoek zal hierover meer duidelijkheid moeten verschaffen.
Wat zijn gliacellen?
Naast zenuwcellen zijn er nog andere cellen in het zenuwstelsel. Deze cellen worden gliacellen genoemd (glia is Grieks voor "lijm"). Gliacellen zijn cellen met een ondersteunende functie in het zenuwstelsel. Ze ruimen onder andere dode zenuwcellen op, verzorgen, ondersteunen en beschermen zenuwcellen (neuronen) en geven stevigheid aan de hersenen, perifere zenuwen en het enterisch zenuwstelsel in de darmen. Gliacellen kunnen geassocieerd worden en worden met een verscheidenheid aan (neurologische) aandoeningen, maar blijken nu ook een belangrijke rol te spelen in de relatie tussen stress en darmontsteking.
Wat waren de belangrijkste uitkomsten voor u als onderzoeker?
Psychologische stress is een potentiële modulerende factor van het immuunsysteem. Mensen met psychologische symptomen hebben een grotere kans om IBD te ontwikkelen, zowel colitis ulcerosa als de ziekte van Crohn.
We konden voor inflammatoire darmziekten (IBD) een associatie aantonen tussen acute psychologische stress en een daaropvolgende opvlamming van de darmontsteking.
Dierstudies hebben causaliteit aangetoond en het biologische mechanisme ontrafeld waarmee stress darmontsteking moduleert. Er is een verband tussen stress en colitis bij muizen.
Cohortstudies bij mensen bevestigden dit en ontdekten dat hogere stressscores bij mensen met IBD ook leidden tot een hogere kans op opvlamming van IBD in de maanden na de stress.
Stress leidt tot de productie van cortisol via de hypothalamus-hypofyse-bijnierschors, die gliacellen in het enterisch zenuwstelsel activeert.
Gliacellen spelen een cruciale rol in de darmen en zetten monocyten in de darmen aan tot de productie van het ontstekingsbevorderende cytokine TNF.
Wat is volgens u de impact van dit onderzoek voor inflammatoire darmziekten (IBD)?
Deze kennis over de relatie tussen psychologische stress en darmontsteking biedt nieuwe perspectieven voor de behandeling van ziekten zoals IBD. Het biologische mechanisme opent niet alleen deuren voor de ontwikkeling van niet-farmacologische stress verlagende therapieën voor IBD. Het neuro-immunologische proces is nu ook interessant als potentieel nieuw aangrijpingspunt voor toekomstige farmacologische therapieën.De biologische link tussen psychologische stress en darmontsteking die we hebben ontdekt, heeft ons begrip van de relatie tussen psyche, zenuwstelsel en immuunsysteem enorm vergroot. Dit kan leiden tot nieuwe benaderingen van ziekten zoals IBD.
Tekst: Danielle Vogt
Inflammatory Bowel Diseases (IBD)
Inflammatoire darmziekten, ook wel darmontstekingen genoemd, steken steeds vaker de kop op. Bekende voorbeelden hiervan zijn de Ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Dit zijn de twee meest voorkomende vormen van Inflammatory Bowel Disease (IBD). Zo’n 100.000 Nederlanders hebben chronische ontstekingsziekten van de darmen (inflammatory bowel disease of IBD). Ook als de ontstekingen bij IBD goed zijn behandeld, ervaart tot 40% van de patiënten chronische buikpijn. Deze pijn is moeilijk te behandelen, maar heeft een grote impact op de kwaliteit van leven. Daarnaast blijkt nu, hebben IBD-patiënten met psychologische klachten meer kans op een ziekenhuisopname, SEH-bezoek of intensivering van immuun-remmende medicatie.
Lees ook
-
Schoolkinderen presteren vooral bij het rekenen beter als ze op school gezond lunchen en gevarieerd bewegen. Dat blijkt uit nieuw onderzoek op basis van data uit het langjarige studieproject Gezonde Basisschool van de Toekomst (GBvT) van Universiteit Maastricht (UM).
-
Kunnen digitale tweelingen van het hart gepersonaliseerde zorg bieden? In deze Science Story vertelt Dr. Nick van Osta over zijn onderzoek hiernaar.
-
In de natuur is grootschalige agressie een uitzondering die, gedwongen door gebrek aan ruimte en voedsel, de overhand kan krijgen. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Maastricht en hun internationale collega’s laten zien hoe dat kan.
