De schoonheid voorbij
Op welke manier reflecteert kunst op onze gemeenschap? Hoe drukt onze gemeenschap zich uit door middel van kunst? Barbara Strating is de nieuwe curator van de Kunst- en Erfgoedcommissie van de Universiteit Maastricht. Zij volgt Mieke Derickx op, die na meer dan 20 jaar afscheid neemt. Een gesprek over nieuwsgierigheid en verwondering, Patient Zero en kunst als meditatie voor ons collectief geheugen.
Als je het aan Mieke Derickx vraagt, is het onderscheid tussen kunst en wetenschap niet meer dan een historische gril: een begrijpelijk maar willekeurig antwoord op een almaar groeiende hoeveelheid kennis en vaardigheden. Haar zoon schreef in het dankwoord van zijn proefschrift over astrofysica: “We kijken naar de wereld met dezelfde nieuwsgierigheid en verwondering.” Volgens Derickx is deze natuurlijke, eenduidige aanpak in de loop der jaren op de achtergrond geraakt. Voor de hand liggende voorbeelden zijn onder anderen Da Vinci en Goethe. Haar opvolgster Barbara Strating noemt als recent voorbeeld minister van onderwijs Robbert Dijkgraaf, een hoogleraar theoretische natuurkunde die ook aan de kunstacademie studeerde.
Patient Zero
Strating en Derickx delen een voorliefde voor kunstwerken die locaties betekenis geven en bijdragen aan gemeenschapsvorming. Een goed voorbeeld daarvan is Derickx' laatste opdracht Patient Zero, een reactie op de cyberaanval op de UM eind 2019.
"Het maakt deel uit van ons collectieve geheugen en onze collectieve ervaring, dus wilde ik een opdracht geven aan een conceptuele kunstenaar die met datavisualisatie werkt. Het netwerk van de UM krijgt circa 3000 aanvallen per seconde te verwerken. Patient Zero visualiseert zowel het tijdstip als de geografische herkomst van de aanvallen." Gegevens van live monitoring worden vertaald naar een esthetische ervaring, een uitnodiging om na te denken over iets dat alomtegenwoordig, maar meestal niet waarneembaar is. "Het maakt mensen meer bewust van de huidige cyberveiligheidsproblematiek en brengt tegelijkertijd voor een gevoel van verwondering teweeg."
Derickx is niet bang om de controle uit handen te geven aan de kunstenaar die de opdracht krijgt. Toch bracht het creëren van Patient Zero een aantal praktische overwegingen met zich mee, van aansprakelijkheidskwesties tot de precieze locatie en het onderhoud van het werk. "De kunstenaar wilde [geanonimiseerde] live-gegevens van de ICTS-afdeling over de aanvallen op ons systeem gebruiken, wat natuurlijk een gevoelige kwestie is, dus moest ik tussen hen bemiddelen."
- De tekst gaat door onder de foto -
Mieke Derickx was curator van de Universiteit Maastricht van 1996 tot 2022. Ze is beeldend kunstenaar en kunstdocent en werkte als onderzoeksassistent bij de Faculty of Health, Medicine and Life Sciences.
Barbara Strating is de nieuwe curator van de Kunst- en Erfgoedcommissie. Ze behaalde een bachelor Filosofie en een master Art, Policy and Patronage bij de Radboud Universiteit. Ze werkt ook als programmamaker voor Studium Generale Maastricht.
Wat deze muren de onze maakt
Strating is bijzonder ingenomen met dit aspect van haar nieuwe rol. "Het gaat niet alleen om het afstruinen van galeries en het kopen van kunst als investering of decoratie, maar ook om het geven van opdrachten voor iets dat geworteld is in onze gemeenschap en identiteit." Een universiteit is meer dan bakstenen en specie - maar tegelijkertijd is het dat óók. Curatoren moeten manieren vinden om de gebouwen van de UM boven het strikt functionele uit te tillen, wat verder gaat dan het doorbreken van de monotonie met een enkel schilderij.
"De gebouwen werden pas 18 jaar geleden van ons; tot dan besliste de Staat welke kunstwerken werden aangekocht." De achterliggende filosofie was er een van kunst als ornament: een schilderij werd gezien als een financiële investering, dat elk kantoor kon verfraaien en naar behoefte kon worden verplaatst. "Ik wilde iets dat inspeelt op en deel gaat uitmaken van onze identiteit, iets specifieks voor een bepaald gebouw, zoals muurschilderingen of lichtinstallaties."
Derickx' nalatenschap is te zien in de sporen die ze achterlaat in de fysieke ruimtes van de UM, van de glas-in-loodramen van de aula tot de iconische ingang van de Universiteitsbibliotheek. Ze is het meest trots op de werken die gemaakt zijn op het snijvlak van kunst en onderzoek, die meestal de visie van de kunstenaar op een onderzoeksomgeving verkennen. Een van die kunstenaars is Derya Zenginoglu, wier multidisciplinaire werken de interactie onderzoeken tussen synthetisch materiaal en levend weefsel in het lab van de nieuwe rector Pamela Habibović.
Smaken veranderen - contexten ook
Dat de resultaten logischerwijs van voorbijgaande aard zullen zijn, vindt Strating geen probleem. "Ik vind het idee van de eeuwigheidswaarde van kunstwerken erg beperkt, bijna claustrofobisch. Smaken en contexten veranderen. Dat maakt deze rol interessant." Ze omarmt de spanning tussen haar rol als curator en als conservator: "Het is een grote verantwoordelijkheid om de leiding te hebben over de kunstcollectie van de UM. We hebben een geweldige verzameling - maar we zijn geen museum."
Strating wil dat de schijnbaar onmodieuze voorwerpen in de collectie van de UM doen waar Derickx in haar opdrachten bewust naar heeft gestreefd: een dialoog op gang brengen met en tussen de leden van de gemeenschap. "Alle kunstenaars, zelfs de canonieke die we nu als genieën beschouwen, reflecteren altijd op hun tijd. Het kan heel interessant zijn om oudere kunstwerken in dialoog te brengen met onze tijd, onze gevoeligheden."
Maar hoe doe je dat? “Het is te vroeg om dat nu te kunnen zeggen,” zegt Strating, die het grootste deel van haar ambtstermijn tot nu toe herstellende was van covid. Maar ze is vast van plan om door te gaan waar Derickx ophield: medewerkers en studenten mobiliseren om met een gevoel van verwondering en nieuwsgierigheid over het terrein van de UM te dwalen.
Tekst: Florian Raith
Foto’s: Philip Driessen